Balıkların çoğu, eş bulmak, uyarı sinyalleri yaymak, yaşam alanını korumak ya da sürüyü bir arada tutmak için bilinçli olarak özel sesler çıkarırlar. Bazıları ise yüzme keseleriyle adeta şarkı söylerler ki bu kırmızı karınlı piranalar (Pygocentrus nattereri) için de geçerli.
Kırmızı karınlı pirana Graz Üniversitesi’nden Boris Chagnaud’nun araştırma objesi. Araştırmacı Graz Üniversitesi’nde iki yıldır tropikal sulardaki yırtıcı balıkları inceleyerek, evrimin yeni davranış motifleri yaratmak için sinir ağlarını ne şekilde değiştirdiğini öğrenmek için çalışıyor. Pirananın sesleri, bilateral ses kaslarının kasılmasına bağlı olarak yüzme kesesinde meydana gelen titreşimlerle üretiliyor. Ancak ses üreten kasları sinyallerle kontrol eden bu sinirsel ağ, evrimin erken dönemlerinde hareket için yani yüzme için kullanılıyordu. Araştırmacılar son çalışmalarında hareket aparatının etkinliğini ve ses kaslarındaki etkinliği ölçtüler. Bunun için de kas etkinliğini, kasların elektrik aksiyon akışıyla saptandığı elektromiyografiden (EMG) yararlanıldı.
Anlaşıldığı üzere evrim sürecinde, hareket için gerekli olan yavaş ve değişken kas kasılması için gerekli sinirsel ağlar, kademeli olarak kasların çok hızlı ve eş zamanlı gerilmesini sağlayan ağlara dönüşmüş. Değişim üç aşamada gerçekleşmiş: 1) Kasların bilateral değişiminden, kasların senkron etkinlik motifine geçiş. 2)Yavaştan yüksek frekansla ayarlamaya geçiş 3) Motor nöron etkinliğindeki senkronizasyonun yükseltilmesi. Evrim sürecinde, sırt omuriliğindeki merkezi sinir sisteminin, ses üretimi için gerekli olan kendi hareket kontrolünü geliştirdiğini gösterdik diyor araştırmacılar. Fare gibi omurgalılarda yapılan incelemeler, küçük genetik değişimlerin, hareketlerdeki değişimlerden sorumlu yeni sinir bağlantılarını tetiklediğini göstermiştir. Mesela farelerde spinal nöronlardaki sinirsel organizasyondaki bir değişim, farelerin hoplayarak yürümesine yol açmıştır. Benzer değişimler piranalarda da meydana gelmiş olabilir diyor araştırmacılar.
Nilgün Özbaşaran Dede
