Demanstan korunma stratejileri

30 Kasım 2024

14 risk faktörü azaltılırsa korunmak mümkün. Son yıllarda yaşa özgü yeni gelişen demans olgularının sayısı gelişmiş ülkelerde düşüş eğilimi gösteriyor, başka bir deyişle bu ülkelerde bir bireyin belirli bir yaş üzerinde demans geliştirme riski azalıyor. Bununla birlikte gelişmekte olan ülkelerde bir düşüşten söz etmek mümkün değil; öte yandan, nüfusların giderek yaşlanmakta oluşu demansın, önümüzdeki yıllarda hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeler için önemli bir halk sağlığı tehdidi oluşturacağına işaret ediyor. Bu nedenle, demans risk faktörlerinin belirlenmesi ve önleyici tedbirlerin alınması önemli. Geçtiğimiz günlerde yayınlanan Lancet Demans Komisyonu 2024 güncellemesi, demanstan korunma ve demans tedavisi konusunda yeni kanıtlar sundu.

Komisyonun önceki raporu 2020 yılında yayınlanmıştı; güncellenmiş rapor, son dört yıl süresince elde edilen kanıtlara dayalı olarak belirlenmiş yeni risk faktörlerini de içeriyor. Rapor, epidemiyolojik çalışmaların verilerinin işaret ettiği toplam 14 risk faktörünün ortadan kaldırılması ile demans olgularının yaklaşık yarısının önlenebileceği veya geciktirilebileceği bildiriyor. Bu risk faktörlerinin orta- dan kaldırılması ya da azaltılması için hem bireysel olarak alınabilecek önlemler hem de halk sağlığı için atılabilecek politik adımlar var. Demansın daha genç yaş- larda geliştiği düşük ve orta gelirli ülkelerde uygun önleyici tedbirlerin demans riskini daha belirgin azaltması mümkün (https://doi.org/10.1016/S0140-6736(24)01296-0). Demans gelişimi ile ilişkili engellenebilir 14 risk faktörü nelerdir?

1- Düşük eğitim düzeyi: Tüm çocuklar eğitilmeli, eğitim süresinin uzun olması de- mans riskini azaltmak için yararlı. Ayrıca, orta ve ileri yaşlarda zihinsel olarak aktif olmak, düşük eğitimli bireylerde bile demanstan koruyucu. Orta-ileri yaşlı bireylerin bilişsel uyarıcı aktivitelere katılımı teşvik edilmeli.
2- Diyabet
3- Hipertansiyon: Kan basıncı kontrolünün sağlanması, demans riskini azaltır.
4- Kolesterol yüksekliği: Orta yaştan itibaren yüksek LDL kolesterol düzeyinin düşürülmesi önerilir.
5- Obezite: Sağlıklı kilonun sürdürülmesi, diyabet gibi diğer hastalıklardan da korunmaya yardımcı olur.
6- Depresyon: Depresyon uygun biçimde tedavi edilmeli.
7- Kafa travması: Her yaşta ve her tür kafa travması demans için risk faktörü. Temas sporları demans riskinde artışla ilişkili, kask ve diğer uygun koruyucu ekipmanın kullanımı önemli.
8- Fiziksel aktivite yokluğu: Spor ve egzersiz demanstan koruyucu. Fiziksel olarak aktif olmak teşvik edilmeli.
9- Tütün ürünleri kullanımı: Eğitim, fiyat kontrolü, toplu alanlarda sigara içiminin engellenmesi, sigarayı bıraktırma hizmetlerine erişimin yaygınlaştırılması önerilir.
10- Alkol tüketimi: Alkol aşırı tüketiminin fiyat kontrolü ve eğitimle önlenmesi önerilir.
11- İşitme kaybı: İşitme kaybı demans için bir risk faktörü. İşitme kaybı riskini azaltmak için zararlı düzeyde yüksek sese maruz kalma azaltılmalı. İşitme kısıtlılığı varlığında işitmeye yardımcı araçların kullanımı demans riskinde azalmayla ilişkili. Gereksinim duyan her bireyin işitmeye yardımcı cihazlara erişimi sağlanmalı.
12- Görme kaybı: Görme kaybı açısından tarama testlerinin ve gerektiğinde yardımcı cihazların ve katarakt cerrahisinin ulaşılabilir olması sağlanmalı.
13- Sosyal temas yokluğu: Sosyal izolasyonun azaltılması ve yaşlıların sosyal olarak aktif olmaları sağlanmalı.
14- Hava kirliliği: Hava kirliliğinin azaltılması bilişsel yetilerde iyileşme ve demans riskinde azalma ile ilişkili. Yüksek hava kirliliği oranına sahip bölgelerde hava kalitesinin artırılması sağlanmaya çalışılmalı.
Demanstan korunmak için yukarıdaki 14 risk faktörüne yönelik koruyucu önlemlere yaşamın ilk yıllarından itibaren başlanmalı ve önlemlere uyum ömür boyu sürdürülmeli. Ancak hiçbir zaman çok geç değil; orta yaşlardan itibaren alınan önlemler de etkili. Demansa genetik yatkınlığı olan bireylerde de risk faktörlerinin ortadan kaldırılması, demans gelişiminin önlenmesinde veya geciktirilmesinde yararlı. Sonuç olarak, genetik yatkınlığı olan bireyler de dahil olmak üzere demanstan korunmak ya da demans gelişme yaşını ertelemek, böylece sağlıklı yaşanan yılların sayısını artırmak mümkündür. Koruyucu önlemler esas olarak sağlıklı yaşam önerileridir: Bilişsel, fiziksel ve sosyal olarak aktif olmak, tütün ve alkol kullanımından kaçınmak ve görme ve işitme duyularından yoksun kalmamak.