İnsanın zekâsı hangi beyin bölgesinin ürünü?

Özlem Kayım Yıldız
İnsanın zekâsı hangi beyin bölgesinin ürünü?

Mantık, problem çözme ve öğrenme yetilerini içeren zekânın, aklın ya da daha geniş ifadeyle insan beynindeki bilgi işleme sürecinin nöroanatomik karşılığı uzun süredir merak edilmektedir ve sayısız araştırmaya konu olmuştur. Genel zekâ olarak ifade edilen yetilerin ortaya çıkması için çevre görsel ve işitsel olarak algılanmalı, uyarana odaklanılmalı, önceden edinilmiş bilgiler hatırlanmalı ve adapte olunmalıdır.

Teoriler, özelleşmiş bir beyin bölgesinin (lateral prefrontal korteks, beyin ön lobunda yerleşik bir alan) ve beyindeki bir ağ yapısının (frontoparietal ağ, frontal -ön- ve parietal -yan- loblar arasındaki ağ) insan aklını oluşturduğu şeklindedir. Bununla birlikte, aklı beyinde belirli bölgelerle sınırlandırmak ağaçlara odaklanıp ormanı gözden kaçırmaya benzetilebilir; insan bilişselliğinin kompleks yapısı, daha kapsamlı bir açıklamayı gerekli kılıyor.

Yukarıdaki teorilere ek olarak son yıllarda insan aklının beynin tümünün katılımı ile ortaya çıkan bir ürün olduğu görüşü önem kazanmaktadır. Buna göre bireyler arası farklılıklar, belirli bir beyin bölgesi veya bir ağ yapısındaki değişkenliklerden değil, tüm beynin birlikte bilgiyi etkili ve esnek bir biçimde işleyişindeki, başka bir deyişle fonksiyonel bağlantısallıktaki değişkenliklerden kaynaklanmaktadır.


Aklın varoluşu

İnsan aklının beyindeki lokalizasyonu ile ilgili en kapsamlı araştırmalardan biri Anderson ve Barbey tarafından yapıldı ve geçtiğimiz günlerde Human Brain Mapping adlı dergide yayınlandı (https://doi.org/10.1002/hbm.26164).

Araştırmaya 297 sağlıklı genç erişkin dahil edildi. Ayrıntılı testlerle problem çözme ve adaptasyon yetileri değerlendirilen katılımcıların istirahat halinde fonksiyonel beyin manyetik rezonans görüntüleme bulguları elde edildi. İstirahat halinde aktif olan beyin ağlarının değerlendirildiği bu özel görüntülerin, aklın biyolojik yapıtaşını yansıttığı kabul edilmektedir.

Araştırmanın bulguları, beyinde bilgi işleme sürecinin tüm beynin dahil olduğu yaygın bir ağla sürdürüldüğüne, beynin bütününün fonksiyonel bağlantısallığının genel zekâ düzeyi için güçlü bir belirleyici olduğuna ve kişiler arası değişkenlikleri öngördüğüne işaret etmektedir.

Bu yaygın ağ sistemi içerisinde planlama, problem çözme ve karar verme gibi amaca yönelik insan davranışlarında rolü olduğu gösterilen beyin bölgeleri, bilişsel kontrol ve amaca yönelik karar verme süreçlerinde rol alan merkezler, görsel ve mekânsal farkındalığı sağlayan yapılar ve dikkatin sürdürülmesi ve yönlendirilmesi işlevini yürüten ağlar vardır. Tüm bu merkezlerin ve ağların birlikte işleyişi insanın aklını var etmektedir.

Özlem Kayım Yıldız / [email protected]

*Bu yazı HBT'nin 353. sayısında yayınlanmıştır.

Özlem Kayım Yıldız