Hatalar bilimin zayıflığı değil, gücüdür. Çünkü bilim, kendi hatalarıyla yüzleşme, onları düzeltme cesaretine sahiptir.
Bilim dediğimiz şey, bazen görkemli bir zafer yürüyüşü gibi görünür. Büyük buluşlar, hayat kurtaran tedaviler, evrenin en uzak köşelerine uzanan teleskoplar… Ama yakından bakınca, bu yürüyüşün yol kenarlarında bırakılmış sayısız yanılgı, çıkmaz sokak, tersine dönmüş varsayım görürüz. Flogiston diye hayali bir maddeye inanıldığı yılları, öjeni gibi sözde bilimin korkunç sosyal politikaları meşrulaştırdığı dönemleri, kadınların laboratuvarlardan uzak tutulduğu yüzyılları, “sınırsız enerji” vaatlerinin nasıl fos çıktığını hatırlayalım.
İşin ilginç tarafı, bu hatalar bilimin zayıflığı değil, gücüdür. Çünkü bilim, kendi hatalarıyla yüzleşme, onları düzeltme ve yeniden deneme cesaretine sahiptir. İşte bu yüzden güvenilir. Bu sayımızda, geçmişin ve bugünün bilimsel yanılgılarını masaya yatırıyoruz: “Bilim de Yanılır” dosya konumuzla, hataların bazen nasıl yeni doğruların yolunu açtığını, bazen de yıllar boyu neden fark edilmediğini anlatıyoruz.
Yanılgıların peşine düşerken, bugüne de baktık. Sahte makalelerin sayısındaki tehlikeli artıştan, yapay zekâ destekli sahte verilerin bilimsel literatüre sızmasına; iklim krizini inkâr eden “bilimsel görünümlü” içeriklerden, sosyal medyada yayılan manipülatif görsellere kadar… Bilgi çağında yaşarken, aynı zamanda manipülasyon çağında olduğumuzu hatırlatmak istedik.
Bu sayıda öne çıkanlar:
Doğan Kuban, her zamanki keskin diliyle “Cehalet bir birikimdir, hızla çürüme aşamasındasınız…” diyor ve toplumsal hafızamıza ayna tutuyor.
Lale Akarun, dijital devletin nasıl ele geçirilebileceğini ve biyometrik doğrulamanın gelecekteki rolünü sorguluyor.
Behiç Ak, geçtiğimiz hafta kaybettiğimiz Metin Sözen’in ardından, kentlerin korunması ve insan ilişkilerinin değerini anlatıyor.
Tanol Türkoğlu, “Dijital Çin işi” üzerinden vatandaş-devlet güveninin kırılganlığını irdeliyor.
Ali Akurgal, mizahi üslubuyla ulaşımın bugününü ve geleceğini resmediyor.
Sahte Makaleler Katlanarak Artıyor
Son yıllarda “paper mill” denilen sahte makale fabrikaları, bilimsel dergileri adeta istila ediyor. Yeni bir araştırmaya göre, bu tür sahte yayınların sayısı her 1,5 yılda bir iki katına çıkıyor ve bilimsel alanların güvenilirliği ciddi şekilde tehlikede.
Harvard’dan umut veren haber: Düşük doz lityum, farelerde Alzheimer belirtilerini tersine çevirdi. İnsan denemeleri için umut ışığı yandı.
Sayfalarımızda gezegenimizin en büyük organizması olan mantarları okuyacaksınız. 2000 mantar türü var dünyada ve en pahalısının kilosu 50 bin dolar, acaba neden?
Akdeniz yanıyor! Sadece Türkiye değil, Yunanistan, Fransa geniş yangınlarla baş etmeye çalışıyor. Yangınlar sel felaketlerini de tetikliyor
Bilgi Küpü’nde” Yağmur kokusunu sever misiniz? Peki bu kokuyu oluşturan nedir? İnsanlar fırtınanın geleceğini nasıl hissederler? Tabii karikatür bantlarımızı, bulmaca sayfamızı unutmayın!
Beslenme ve bilim konularında 3 önemli yazı
İstanbul Kültür Üniversitesi’nden Dr. Pelin Baltacı, gıda katkı maddelerinin görünmeyen tehlikelerini mercek altına aldı. İstinye Üniversitesi’nden Dr. Yeşim Gürbüz, Dr. Sibel Şensu, Dr. Elife Kımıloğlu, Dr. Nusret Erdoğan buğdayın binlerce yıllık serüvenini ve gluten enteropatisini inceledi. Dergimizde ayrıca bu hafta ultra-işlenmiş gıdaların kilo verme üzerindeki olumsuz etkilerini okuyacaksınız.
Bilimin sınırlarını zorlayan 10 kavram dizimizde “Arkadaşlığı nasıl güçlendirebiliriz” yazısı var.
Prof. Dr. Kenan Ok ve Dr. Aytekin Ertaş, Türkiye’nin orman politikalarında kamu yararı ile ticari çıkar arasındaki gerilimi tartışıyor.
- “Bilimin Sınırlarını Zorlayan 10 Kavram” dizimizde bu hafta: Arkadaşlığın bilimi.
- Araştırma Gündemi: Okyanus dibinde yeni yaşam formları, solunum yolu enfeksiyonlarıyla ilgili yeni bulgular ve dünyanın manyetik alanının yaşı üzerine keşifler.Nilgün Özbaşaran Dede hazırladı.
- Grafik Bilgi sayfamızda 2025’in en iyi araştırma üniversiteleri var.
- Meraklı Çocuk köşemizde, “Kumaş neden yıkanınca çekiyor?” sorusunun yanıtını Mercan Bursalı yazdı.
Hayvanlar Dünyası’nda, kakaduların şaşırtıcı dans yeteneklerini okuyacaksınız.
***
Her yazı, hem bugüne hem de geleceğe dair sorular sorduruyor. Bu sayfaları çevirirken belki siz de kendinize şu soruyu soracaksınız: “Acaba biz bugün hangi konuda yanılıyoruz?” İşte o soru, bilimin gerçek başlangıç noktasıdır.
Bilim, yalnızca doğrularla değil, hatalarla da ilerler. Yeter ki o hataları görme cesaretimiz olsun.
HBT’ye desteği hiç unutmayın. Dergiyi ayakta tutmanın özellikle ekonomik çöküş döneminde zorluğunu tahmin edersiniz. Sizi aynı zamanda 24 sayfalık HBT Pdf versiyonuna abone olmaya çağırıyoruz. Bu desteğiniz önemlidir. Bu arada portalımızda e- kitapların varlığını hiç unutmayın. Mutlaka ilgi göstereceğiniz bir e kitap bulacaksınız.
Keyifli okumalar. Bilimde ve bizde kalın!
Özlem Yüzak
