2023’un son sayısı. Ve her yıl olduğu gibi bu kez de geride bıraktığımız yılın bilim ve teknoloji alanındaki önemli gelişmelerine yer veriyoruz. Tıp alanında en öne çıkan gelişme, obeziteye karşı geliştirilen ilaç. Tip 2 diyabet için geliştirilen bir ilacın, obezite ve obezitenin yol açtığı bir dizi kronik hastalığı da tedavi ettiğinin anlaşılması, sağlık ve tıp alanında 2023’e damgasını vurdu.
İlacın zaman içinde belirgin ölçüde kilo kaybına da yol açıyor olması büyük sansasyon yarattı. Üstelik yan etkileri de kontrol edilebilir sınırlar içindeydi. Bu yıl klinik denemelerde ilacın kalp yetmezliği, kalp krizi ve inme semptomlarını da azalttığı görüldü. Science dergisi GLP-1’i yılın keşfi olarak değerlendiriyor. Tıp alanındaki diğer gelişmeleri de şöyle özetleyebiliriz: Sıtma tedavisinde yeni umutlar... Alzheimer ile mücadelede somut adımlar.
Gençlerde kanser vakalarının hızla artmasının nedenleri üzerindeki araştırmalar. Covid-19’un artçı şokları ile ilgili yeni bulgular. Reyhan Oksay hazırladı. Teknoloji dünyasındaki gelişmeleri de Batuhan Sarıcan hazırladı: 2023, kelimenin tam anlamıyla yapay zekanın (YZ) yılı oldu. ChatGPT ve diğer yapay zekâ araçları piyasaya çıktıkları gibi küresel çapta büyük ilgi topladı. YZ sistemleri hızla her alana yayılırken bilim de bundan nasibini aldı. İşte ChatGPT ve diğer YZ araçlarının bir yıldaki başarılarının sadece birkaçı…
2023’te iklim ve çevre... Neler oldu?
Bu yılın her anlamda ne kadar fırtınalı geçtiğini hepimiz biliyoruz. Bu kargaşalı dönemde acaba insanlık üzerindeki en büyük tehdit olan iklim krizine karşı neler yapıldı, ne sonuçlar alındı? Bazı umut verici gelişmeler üzerine bir değerlendirme. İçlerinde en önemlisi plastik kullanan şirketlere dava açılmaya başlanması… Erdal Musoğlu’nun kaleminden.
Daron Acemoğlu’ndan 3 soruya yanıt
Teknoloji özellikle de yapay zekanın gelişimi neden endişelendiriyor?
Teknolojinin daha iyi bir gelecek inşa etme amacına hizmet etmesi için ne gerekli?
Yeni makine ve üretim tekniklerinin maaşları yükseltip yükseltmemesi neye bağlı?
Prof. Daron Acemoğlu ile yeni kitabı İktidar ve Teknoloji’yi konuştuk. Özlem Yüzak’ın söyleşisi.
Bununla bağlantılı olarak Bilgehan Gürlek’in de ‘Teknolojik iyimserlik ve eşitsizlik’ yazısına yer veriyoruz. 2022 yılında Türkiye'deki toplam 1 trilyon 41 milyar dolarlık servetin %39,5'lik kısmı, nüfusun sadece %1'lik kesiminin elinde bulunuyor. Nüfusun en zengin %10'unun servetten aldığı pay ise %69,8… Çalışan memnuniyeti neredeyse unutuldu. Genellikle, ucuz emekle kısa erimde yüksek kar güdüsü ve vasat iş gücüne dayalı düşük-orta teknolojili üretim tercih edilir oldu… Ülke, yetişmiş yeteneklerin heba edilmesi gibi paradoksal bir durumla karşı karşıya…
Ve HBT’nin 2023 yılı yolculuğu
Beş milyondan fazla akademik yayının yayınlandığı (2022), elli bine yakın akademik derginin basıldığı (2020), binlerce popüler bilimsel ve teknolojik dergi, blog ve bir o kadar YouTube yayınının yapıldığı bir bilim-teknoloji-yenilik (B-T-Y) dünyasını her hafta 24 sayfaya sığdırıp okuyucuya ulaştırmak kolay bir iş olmasa gerek. Müfit Akyos’un dergimizin 1 yılına ilişkin değerlendirmesi…
Multipl skleroz tedavisinde yeni bir molekül bulundu. Özlem Kayım Yıldız’dan..
Teknoloji çağının akıllı hayaletleri: Nano parçacıklar… Son yıllarda bazı nano parçacık türleri önemli ölçüde ilgi görmüş ve geniş uygulama alanları bulmuşlardır. Bunlardan öne çıkanlar metalik nano parçacıklar, kuantum noktalar, demir oksitler, lipozomlar ve polimerik nano parçacıklardır. Ve sağlık ve DNA hasar riskleri gündemde. Bau Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı Başkanı Dr. Bircan Dinç’in yazısı.
Annenizin avatarını mezardan çıkarıp getirmek ister miydiniz?
Black Mirror dizisinin ikinci sezon ilk bölümü teknoloji ile psikoloji ve etik değerlerin alt üst olduğu bir konuyu ele alıyordu. Ya kaybettiğiniz bir yakınınızın üç boyutlu hümanoid versiyonu ile yaşama imkânınız olsaydı? İnsandan ayırt edilemeyen hümanoidi kutusundan çıkarıp, uzuvlarını birleştirecek ve düğmesine basacaksınız. Hepsi bu! Karşınızda yıllar önce yitirdiğiniz anneniz ya da eşiniz! Tanol Türkoğlu’nun Dijital anne yazısı hayli ilginç!
Bizi cehalete astılar! Caddeleri, meydanları dolduran, yaşamından memnun görünen yeni kentlilere soruyorlar: ‘Van nerede?’. ‘Doğuda bir yerlerde’; ‘TBMM nedir?’ ‘Vallahi öyle şeylerle ilgilenmiyorum’; ‘29 Ekim 192’de ne oldu? ‘Ben tarih sevmiyorum.’ Bu tarih, coğrafya, bilmeyen, gazete okumayan, bin’e milyon ya da milyar demekte ısrarlı, bilgisizlik çöllerinde kaybolmuş insanlar demokrasi denen komedinin temel aktörleri. Doğan Kuban’ın eski ama eskimeyen bir yazısı daha…
Diş rekoru hangi hayvanda? Dişler evrimin en dikkat çekici eserlerinden. Yılanların iğne inceliğinde zehir dişleri, morsların hareket etmelerine yardımcı olan devasa dişleri, balık asalağının avın etini yumuşatmak için ideal, kancaya benzer dişleri... Birbirinden ilginç nitelikler için bir sıralama yapmak mümkün olmasa da nicelik açısından rekortmenin peşine düşebiliriz: En çok dişe sahip hayvan hangisi? Hayvanlar Dünyası’nda.
Cumhuriyetin ilk yıllarında bağlık seferberliğini Kültür Üniversitesi’nden Prof. Dr. Nihal Sarıer ve Dr. Necati Yılmaz yazdı.
Sabahları kalkmayı Neanderthal genlerine borçluyuz… Kediler sadece canları istediklerinde oyun oynuyorlar... Sigara içenlerin beyinleri küçülüyor… Kötü huylu cilt kanserine karşı aşı yolda… İsviçreli araştırmacılar insana üçüncü bir kol taktılar Rembrand tablosunda beklenmedik ayrıntı. Hepsi Nilgün Özbaşaran Dede’nin Araştırma Gündemi’nde.
Biz yaşlandıkça dişlerimize ne olur? Meraklı büyükler'de Mercan Bursalı hazırladı.
Geçen hafta duyurmuştuk. HBT tv youtube kanalı eyleme geçiyor. Özgün Emre Koç aramıza katıldı ve öğrenci arkadaşlarla deneme çalışmalarına başladılar. Hafta başında yayına geçerler umudundayız. Bu konuyu ayrıca yazacağız.
***
Evet, sizlere şiddetle ihtiyacımız var: Desteğinize, katkınıza, sevginize. Haftaya buluşmak dileğiyle.
***
Düzeltme ve özür
402. sayımızda Hayvanlar Dünyası sayfamızda “Hayvanlar Dünyanın en yaşlı kaplumbağası” haberinde “Guiness Dünya Rekorları kapsamına (GDR) girmeye hak kazandı. Jonathan dünyanın yaşayan en yaşlı memeli hayvanı rekorunu, 2021 yılında, öldüğünde en az 188 yaşında olan Tu’i Malila (1777-1965) adlı kaplumbağanın elinden aldı” yazılmıştır. Kaplumbağa memeli bir tür olmadığından düzeltir ve özür dileriz.
