Güneş döngüsünün tetikleyicisi bulundu

Fizik ve Uzay Öne Çıkanlar
Güneş döngüsünün tetikleyicisi bulundu

Güneşimizin etkinliği göreceli olarak düzenli bir döngü içinde gerçekleşiyor. Aşağı yukarı 11 yılda bir güneş lekeleri ve güneş püskürmeleri maksimuma ulaşıyor, güneş fırtınaları da çoğalıyor. Güneşin manyetik alanı da aynı zamanda en yüksek noktaya gelerek, eşit kutuplu iki maksimum arasında 22 yıl olacak şekilde konumlanıyor. Her maksimumdan sonra etkinlik yeniden düşüyor ve yıldızımız daha dingin bir evreye giriyor.

Peki bu 11 yıllık döngüyü tetikleyen nedir? Astronomlar uzun bir süredir tetikleyicinin güneşin içlerindeki akımlarda bulunduğunu tahmin ediyorlar, ama bunlardan bir tane değil daha fazla var. Mesela yüzeye yakın türbülanslı plazma akımları (Alpha-Dynamo), güneşin manyetik alanının bazı kısımlarından sorumlu gibi. Hatta davranışları bir hipoteze göre gezegenin konjonksiyonundan etkilenebiliyorlar. Ayrıca konveksiyon tabakasında 200.000 kilometrelik bir derinliğe uzanan ikinci, çok daha büyük bir akım bölgesi daha var. Burada sıcaklık farklılıklarından tetiklenen geniş alanlı akımlar, coğrafi genişliğe ve derinliğe göre farklı hızlarda ve farklı yönlerde hareket ediyorlar. Bununla birlikte bu solar akımların tam olarak nasıl ve hangi hızda hareket ettikleri sadece kısmen biliniyordu.

Göttingen Max-Planck Güneş Sistemi Araştırmaları Enstitüsü’nden Laurent Gizon ilk kez güneşin içindeki kuzey-güney akımlarının hareketini belirledi. Bu saptama heliosismoloji yöntemiyle mümkün oldu. Bu yöntemde gökbilimciler güneşten geçen ve hareket sürelerinde iç akımlarından etkilenen küçük sarsıntıları takip ederler. Bu solar sarsıntılar plazmanın yüzey hareketlerini de değiştirdiğinden, dünyadaki güneş teleskopları ve güneş gözlemevlerinden yararlanılarak uzayda takip edilebilirler. Ancak içteki konveksiyon akımları hakkında bilgi edinebilmek için, bu güneş sarsıntılarının uzun süre ve aynı anda birçok enstrümanla takip edilmesi gerekiyor. Son araştırmada yapılan da bu. Araştırmacılar SOHO ve Solar Dynamics Observatory (SDO) uydularının uzun vadeli ölçüm dizilerini ve dünyadaki 6 güneş teleskopunun uluslararası bir ağına ait verileri değerlendirdiler.


Sonuca göre güneşin içindeki konveksiyon akımları basit bir geometriyi takip ediyorlar. Yıldızımızın her yarımküresinde büyük birer dolaşım akımı var. Bu akım plazmayı ekvator yüzeyinin uzağına ve konveksiyon tabakasının altından ekvatora doğru taşır. Bu şekilde güneşin her yarım küresinde neredeyse kapalı bir plazma dolaşımı oluşur. Konveksiyon sınırının dibindeki plazma akımları sadece adım adım ilerliyorlar. Ölçümler saatte 15 kilometre hızla ekvatora doğru ilerlediklerini gösteriyor. Plazmanın kutba doğru en uzun yolu kat etmesi gereken yerde ise saatte 50 kilometre hızla akıyor. Burada ilginç olan nokta şu: Plazma hareketlerinin bu temposuna göre bir döngü için 22 yıla ihtiyaç duyan bir akım dolaşımı ortaya çıkıyor. Bu da tam olarak güneş döngüsünde aynı şekilde konumlanmış iki maksimum arasındaki mesafeyle örtüşüyor. Güneş döngüsü boyunca güneş lekeleri orta enlemlerden ekvatora doğru hareket ediyorlar. Bu yer değiştirme, kuzey-güney akımıyla sürüklenen yüzeysel manyetik alanların hareketleriyle örtüşmekte. Tüm bunlarla  11 yıllık güneş döngüsünün tetikleyicisi en azından kısmen açıklanmış oluyor. Bununla birlikte, niçin hala iki büyük dolaşım akımının bir döngüyü tamamlamak için 22 yıla ihtiyaç duyduğu ve bunun sadece güneş için geçerli olup olmadığı henüz bilinmiyor.

Kaynak