Vesalius 1538’de “Tubulae Anatomicae Sex” adlı eserinde ilk defa Galen’in bazı yanlışlarını düzeltmeye cesaret edebilmişti. Bunlar oldukça küçük çaplı yanlışlar olmasına rağmen 1400 yıl boyunca kimse onları düzeltmeye yeltenmemiş olması dikkat çekicidir.
Vesalius, Tubulae’nin yayınlanmasından sonra Padua’da diseksiyonlara ve öğretim üyeliğine devam etmiş ve daha 29 yaşına gelmeden ünü, Paris, Brüksel ve İtalya’nın sınırlarını aşmıştır. En önemli eseri Fabrica’nın 1544’te yayınlanmasından sonra aslında amacı olan imparatorluk görevine getirilmiştir. Bu durum, onun alanda çok başarılı olduğunu düşünen ve akademik hayata ve araştırmaya devam edeceğine kesin gözüyle bakan meslektaşlarını oldukça şaşırtmıştır.
Vesalius imparatorluktaki görevine başladıktan sonra tüm bilimsel çalışmalarını durdurmuş, fakat yine de Avrupa’nın en yetenekli hekimleri arasında yerini almıştır. Bu görev sırasında tarihsel kayıtlara geçen sadece iki önemli danışmanlık görevi olmuştur. Bunlardan birincisi Fransa kralı II. Henry’nin bir patlama sonucunda mızrakla başından yaralanması üzerine çağrılmasıyla verdiği danışmanlık ve yaptığı teşhis; diğeri de İspanya tahtı varisi Don Carlos’un bir çapkınlık girişimi sırasında merdivenlerden düşünüp kafasından yaralanması üzerine aldığı görevlendirmeden ibarettir. Fabrica’nın basılmasından üç yıl sonra, kitabın aldığı yoğun eleştirilerin “ruhunu yaraladığını”, başka yayınlar yazmak istese de kendisini durdurduğunu yazılı olarak ifade etmiştir.
“De humani corporis fabrica libri septem”
Vesalius henüz 23 yaşındayken, sadece içeriği ile değil, tipografi, kağıt kalitesi, illüstrasyonlar ve boyutu ile de anatomide devrim yaratacak bir kitap yazmayı planlamış ve hayatının beş yılını sadece ansiklopedik bilgi edinebilmek için onlarca diseksiyon yaparak geçirmişti. Bunun yanı sıra organ ve dokuların çiziminde gerçeği yansıtacak illüstrasyonlar için saatlerini harcamayı kabul edecek sanatçılar bulmak için uğraşmıştı.
Fabrica, tıp tarihinde bu tip illüstrasyon ve kaliteye sahip ilk kitaptır. Vesalius ilk kopyasını basım için Basel’e gönderme cesaretinde de bulunmuştur. Basel’i önemli kılan şey, seçkin bir profesör ve müthiş bir baskı uzmanı olan John Oporinus’un burada yaşamasıdır. Fabrica, mümkün olan en ileri baskı kalitesiyle ve incelikle işlenerek basılmıştır. Daha sonra, Vesalius kitabın basım sürecine tanık olmak ve gerekli düzenlemeleri yapabilmek için Basel’e gitmiştir. 1543 yılının yazında kitap basılmış ve elle renklendirilmiş olan ilk kopya V. Charles’a Vesalius tarafından verilmiştir. İlk yüz kopyanın ve daha sonraki kopyaların hiçbiri renklendirilmemiştir. (Basılan ilk yüz kopyadan birisi, Rönesans dönemi tıp kitaplarına özel bir ilgisi olan ve kendi adıyla tanımlanan bir hastalığı tıp literatürüne sokan bir beyin cerrahı olan Cushing’in özel koleksiyonunda bulunmaktadır.) Kitabın yapısından çok etkilenen imparator gelen yoğun eleştirilere rağmen Vesalius’u imparatorluk servisindeki hekim grubuna dahil ederek onu gençlik hayaline kavuşturmuştur.
1400 yıllık uykunun sona erişi
Yedi ciltlik “Fabrica”, halen, o yıla kadar basılmış en önemli tıp kitabı olarak kabul edilmektedir. Kitap, sadece aslında ne anlama geldiğini tam olarak anlayamayan imparatoru etkilemekle kalmamış, varlığıyla anatomiyi 1400 yıllık derin bir uykudan uyandırmıştı. Fabrica, birçok ilki bedeninde barındırmaktadır; daha önce hiçbir tıp kitabı bu kadar büyük boyutlarda, bu şekilde incelikli tipografi ve artistik kalitede illüstrasyonlara sahip olamamıştır.
Tıp öğrencileri, yedi ciltlik bu kitabın içeriği ve görünümden çok etkilenmiş olsalar da Vesalius’un meslektaşları ve Galen’in yazılarına bağlı olanlar, bu yedi ciltlik yapıtın içeriğine oldukça sert eleştiriler getirmişlerdir. Vesalius’un eski anatomi hocası ve Avrupa’nın en önde gelen anatomisti Jacob Sylvius imparatora özel olarak yazdığı bir mektupta, böyle bir kitabın yazılmasından sorumlu olduğu için bu “canavarın” derhal cezalandırılması gerektiğini ve kirli nefesiyle bütün Avrupa’yı zehirlediğini belirtmiş ve Vesalius’un eylemlerinin baskılanmasını talep etmiştir.
Tabii ki Sylvius’un öfkesi Vesalius’un Galen’in yazdıklarını düzletme eyleminden güç almaktadır. Vesalius’un girişiminin bir yönü, köpek anatomisinden elde edilen verilerin insan anatomisine mal edilmesinin yanlışlığını düzeltmeye yöneliktir. Vesalius’un anlaşılmasını zorlaştıran bir diğer durum bahsi geçen hiçbir anatomi profesörünün diseksiyon yapılırken bedenin başında bulunmamasından ve diseksiyon işlemini kendilerinin yapmamasından kaynaklanmaktadır. Bu kitabın yazılmasıyla bu gelenek yok olmaya başlamıştır. Hatta Vesalius kitabına, nasıl diseksiyon yapılacağını anlatan ayrıntılı bir bölüm bile eklemiştir.
Fabrica’da göze çarpan ilk şey Vesalius’un insan kemiklerinden çok etkilendiği ve kemiklerin sadece mekanik destek sağlayan değil aynı zamanda da hareket eyleminden sorumlu olduğunu belirtmesidir. Yedi kitabın birincisi olan kitapta kemiklere 168 sayfa ayırmıştır. Bu cilt, kafatasını farklı açılardan gösteren çizimlerle açılır. Daha sonra vücuttaki diğer kemikler ayrıntılı bir biçimde gösterilir. Büyük turdan sonra gelinen kitabın son üç sayfasında bütün iskelet çizimleri bulunur.
Vesalius ikinci kitabı kaslara ayırmıştır. Bütün çizimler, Tubulae’deki gibi John Stephanus tarafından çizilmiştir. Birinci ve ikinci ciltlerdeki artistik inceliğin aksine atar ve toplardamarlar ve dolaşım üzerine olan 3. cilt, sinir sistemini anlatan 4. cilt, abdominal organları anlatan 5. cilt, kalp ve akciğerleri anlatan 6. cilt ve beyni anlatan 7. cilt daha çok şematik gösterimleri içermektedir. 7. cilt daha önce insan beyninin yapısı ve fonksiyonu ile ilgili hiçbir veri bulunmadığından oldukça önemlidir. Bu noktadan sonra anatomistler insan beynine de ilgi göstermeye başlamışlardır.
Fabrica’nın basılmasından birkaç hafta sonra Vesalius, Fabrica’nın tıp öğrencilerinin taşıyabileceği ve diseksiyonlar sırasında kullanabilecekleri bir özeti olan Epitome’u basmıştır.
Fabrica modern tıp bilimi için yöntemsel bir yol gösterici olması açısından oldukça saygın bir konuma yerleşmiştir. Benimsediği metodik yaklaşım, başka birçok önemli kırılma noktasının bilim tarihini şekillendirmesiyle kendini göstermiştir. Vesalius’un en iyi üç öğrencisinden olan Columbus kan dolaşımı ve kanın kalbin ventriküllerinde izlediği yolun oldukça kesin bir şemasını çıkarmıştır (Daha sonra Columbus Vesalius’u kitabında bir insanın değil de bir öküzün göz ve dilinin anatomisini göstermekle suçlamıştır). Diğer öğrencisi Fallopius; kadın genital organlarını incelemiş ve vajina, plasenta, klitoris ve fallop tüplerine isimlerini vermiştir. Vesalius’un en yetenekli öğrencisi Eustachius’un 1552 yılında bitirip basıma hazır hale getirdiği kitabı bir şekilde basılamamış ve bir kalp cerrahı olan Giovanni Lancisi onu bulup bastırana kadar Vatikan Kütüphanesi’nde 150 yıl kadar beklemiştir. Bu kitapta, Eustachius, Vesalius’un gözünden kaçan bazı detayları düzeltmiş, özellikle nefes borusu, böbreklerin yapısı, suprarenal bez ve kendi adını taşıyan, orta kulak ve ağız boşluğunu bağlayan Öztaki Borusu’nun yapısını göstermiştir.
Vesalius bilinmeyenin içine dalıp onu ana hatlarıyla bilinir hale getirmiş ve kendisinden sonra geleceklere yöntemsel anlamda yürüyecek bir patika göstermiştir.
Tarihte kırılma noktası yaratacak büyük fikirlere sahip bütün düşünürlere gösterilen, statik kalma eğiliminden kaynaklanan dirençle karşılaşmış ve bunun uzantısında eylemselliğini önemli bir ölçüde sınırlandırmıştır. Yine de Vesalius’un neden olduğu uyanışlar, durağan ve sisli “bilimsel sularda”, yeni bir çağı başlatacak güçlü ve devingen dalgalar oluşturmuştur.
Kutay Deniz Atabay / Massachussetts Institute of Technology (M.I.T.), Beyin ve Bilişsel Bilimler Bölümü
Prof. Dr. Türker Kılıç / Bahçeşehir Üniversitesi, Tıp Fakültesi Beyin ve Sinir Cerrahisi Anabilim Dalı
Referanslar:
- “Vesalius and Modern Human Anatomy”
- O'Malley, CD. Andreas Vesalius of Brussels, 1514-1564. Berkeley: University of California Press, 1964.
- http://www.med.yale.edu/library/historical/founders/cushing.html
- http://archive.nlm.nih.gov/proj/ttp/flash/vesalius/vesalius.html
