Ruhsal rahatsızlıkları daha biyolojik temellere göre sınıflandırmanın yolunu açacak yeni bir araştırma tartışılmaya başlandı.. Şizofreni ve iki uçlu bozukluk gibi, bazen birbirine karışan hastalıklar daha kesinleştirilebilecek..
Şiddetli göğüs ağrılarından yakınacak denli şanslı iseniz, hekiminiz bir olasılıkla belirtilerin akciğer yangısından mı, yoksa bronşit, kalp hastalığı ya da başka bir nedenden mi kaynaklandığını anlamak için sizi bir dizi incelemeden geçirecektir.
Düşünce ve duyunun ağır bir biçimde bozulduğu psikotik bir rahatsızlık geçirecek denli şanssız iseniz, tanı koyma süreci çok daha farklı olacaktır. Gerçeği söylemek gerekirse, hekimin bu konuda çok da fazla seçeneği yok.
Ruhsal rahatsızlıklardan yakınan kişilerin büyük bir çoğunluğuna ya şizofreni, ya da iki uçlu (bipolar) bozukluk (önceleri manik depresif bozukluk olarak biliniyordu) tanısı konur.
Ders kitaplarında ikisi arasındaki fark yüzyıldır şizofreninin (önceleri erken bunama adıyla biliniyordu) hezeyanlar, sanrılar, duygulanım eksikliği ve süreğen bir seyirle kendini belli ettiği, iki uçlu bozukluk durumunda hezeyan ve sanrıların yanı sıra, özellikle inişli çıkışlı duygudurum dalgalanmalarına tanık olunduğu biçiminde belirtiliyor.
Ancak ders kitaplarının dışına çıkıp, gerçek dünyaya baktığımızda hastalar bu tanımlarla belirlenen çizgilere tam olarak uymadıklarından ikisi arasında kesin bir ayırım yapmak çok daha güç oluyor.
Ne yazık ki, şizofreni ile iki uçlu bozukluk arasında bir ayırım yapmamızı sağlayacak kan testleri ya da tarama yöntemleri yok.
Tanı koyma zorluğu
Uzmanlar belirtileri değerlendirme konusunda son derece becerikli olsalar da, bu süreçte onlara yardımcı olabilecek tanısal gereçlerden ve biyolojik göstergelerden yoksun olmaları ruhbilim alanında çok ciddi bir sorun oluşturuyor.
* Şizofreni sınıfına giren tüm hastalar aynı rahatsızlığa mı sahipler?
* Peki, görünürde hem şizofreni hem de iki uçlu bozukluk belirtileri sergileyen onca insana ne demeli?
* Salt belirti ve göstergelere dayanarak tanı konan bu bozukluklar farklı birer varlığı mı tanımlıyorlar, yoksa bu ruhsal belirtilerin sürekli görüldüğü çok sayıda farklı bozukluklar olabilir mi?
Bu sorular yalnızca akademik bir önem taşımıyor. Göğüs ağrısında olduğu gibi, bu tür rahatsızlıklarda da kesin tanı en iyi sağaltım yönteminin seçilmesi açısından son derece önemli.
Yeni tanı sistemi
Psikiyatri dalında biyolojik temellere dayalı yeni bir tanı sürecine geçilmesi yıllardır düşlenen bir hedef. Şimdi American Journal of Psychiatry dergisinin sitesinde yayımlanan bir araştırma bu konuda umut verici bulgular içeriyor.
Teksas Üniversitesi sinirbilim uzmanı Brett Clementz’in Yale ve Harvard üniversitelerinden meslektaşları ile birlikte gerçekleştirdikleri bu çalışma kapsamında, psikozların biyolojik göstergelerle niceliksel olarak tanımlanmasına olanak tanıyan farklı “biyotiplere” tanık olundu.
ABD Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü tarafından desteklenen ve kısaca B-SNIP olarak bilinen Bipolar-Schizophrenia Network on Intermediate Phenotypes adlı geniş ölçekli çalışma kapsamında şizofreni, iki uçlu bozukluk, ya da şizoafektif bozukluk (şizofreni ile iki uçlu bozukluğun bir karışımı) tanısı konan 711 kişiye beyin temelli bilişsel sınavlar, göz devinimleriyle ilgili incelemeler, bilişsel denetimle ilgili bir deney ve elektroensefalogramlar uygulandı. Ayrıca, her bir denek beyin taramasından geçirildi.
Biyotip farklılar
Araştırmacılar biyotip adını verdikleri benzer genetik yapıları belirlemek amacıyla, klinik tanıyı hesaba katmaksızın, elde edilen verileri biraraya getirerek bunları ölçütlerden soyutlanmış, önyargısız istatistiksel yöntemlerle çözümleme yoluna gittiler. Üç farklı tanı grubundan geniş bir kitlenin bilgisayar çözümlemesinde üç küme ya da biyotipe tanık olunması pek de şaşırtıcı olmasa gerek. Ne var ki, bu üç biyotip ile tanısal sınıflar arasında çok küçük bir bağlantı söz konusuydu. Gerçekte, şizofreni, iki uçlu bozukluk ve şizoafektif bozukluk hastaları üç biyotipe de dağılmış durumdaydılar.
Bu durumda söz konusu biyotiplerin belirtilere dayalı klinik tanılardan daha geçerli oldukları söylenebilir miydi?
* İlk olarak, kimi biyotip farklılıklarına birinci dereceden aile üyelerinden toplanan verilerde de tanık olundu. Bu da, yeni türler için genetik bir temele işaret etmekteydi.
* İkincisi, biyotipler toplumsal işlev açısından farklılıklar göstermekteydi- Biyotip 1 sınıfına girenlerde işlevsel bozukluklar öteki biyotiplere kıyasla çok daha ciddi boyutlardaydı.
* Üçüncüsü, beyin görüntülemeleri (biyotiplerin tanımlanmasında yararlanılmayan) başta frontal, singulat, temporal ve pariyetal korteks olmak üzere, bölgesel gri maddede belirgin farklılıkları gözler önüne sermekteydi.
Tüm bu gözlemler biyotiplerin klinik tanıdan daha geçerli olduklarını kanıtlamasa da, elde edilen bulguların hep birlikte ele alınması psikotik bozuklukların tanısında yeni bir yaklaşımın söz konusu olabileceğine işaret ediyor.
Tıpta kesinlik
Tıpta kesinlik, son günlerde kanser ve başka hastalıklarda tanısal devrimi betimlemede yaygın olarak yararlanılan bir sözcük. Klinik testlerden yararlanma olanağının bulunmadığı ruhsal rahatsızlıklarda tıpta kesinlik, halihazırda yararlanılan tanısal sınıfların kesin olmadığını ve bunların biyolojik açıdan çok farklı yapılar sergilediklerini ortaya koyan bölücü bir yenilik olabilir.
ABD Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü ruhsal rahatsızlıkların tanısında biyolojik, bilişsel, davranışsal ve toplumsal verilerin gözlenen belirti ve göstergelerle birlikte ele alınmasını öngören yeni bir yaklaşımın uygulanmasını öneriyor.
ABD’de şizofreni hastalarına genellikle antipsikotik ilaçlar, kimi zaman da psikososyal destek veriliyor.
İki uçlu bozukluk, duygudurum dengeleyiciler, antipsikotik ilaçlar, kimi zaman antidepresan ilaçlar, zaman zaman da psikososyal destekle sağaltılmaya çalışılıyor.
Hastanın hangi yönteme nasıl bir tepki göstereceği konusunda uzmanlara yol gösteren çok az sayıda veri olduğundan, sağaltım gerçekte deneysel bir süreç olmayı sürdürüyor.
Psikiyatri dalında tıpta kesinlikten beklenen, biyogöstergelerden yararlanmanın sonucu daha kestirilebilir kılması ve böylece hasta ve uzmanların sağaltım konusunda daha çok bilgi sahibi olup, bu konuda daha kesin kararlar almalarını sağlaması.
Ruhsal bozukluklar tıp biliminin insanları en etkisiz kılan koşullarını içeren alanlarından biri olarak biliniyor ve korkunç bir maliyeti olan bu bozukluklar gerek hastalarda, gerekse hasta yakınlarında ciddi sıkıntılar yaratıyor. Öyle ki, tanı ve sağaltım konusunda yeni yaklaşımları yaşama geçirmenin zamanı çoktan geldi de geçti bile.
Rita Urgan
Kaynak: Scientific American Online/ 15 Aralık 2015
