Beyindeki sinirsel iletimin büyük oranda elektriksel bir biçimde sağlanması, keşfedildiği günden bu yana ilgi çekici bir konu oldu. 2000'li yılların başından itibaren bilim insanları "beynin elektriksel yapısına müdahale edilerek beyin hastalıklarının iyileştirilebileceğine" dair düşünceyi sistematik bir biçimde denemeye koyuldular.
Beynin elektriksel yapısına müdahale etme yöntemi olarak son dönemde üç tercih öne çıkıyor: Elektriksel uyarım, manyetik uyarım ve derin beyin uyarımı.
Beynin elektriksel uyarımı doğru ya da alternatif akımla yapılıyor ve özellikle depresyon tedavisinde uzun zamandır rutin olarak kullanılıyor. Ancak elektriksel uyarımda beynin ancak kafatasına yakın yüzeysel bir bölümünü uyarabilmek gibi önemli bir dezavantaj var.
Teknolojik olarak daha yeni olan beynin manyetik uyarımı daha derinlerdeki beyin yapılarını uyarabilmekte daha maharetli. TMS (transkraniyel manyetik uyarım) olarak kısaltılan bu teknoloji son dönemde oldukça geliştirildi, bu sayede beynin çok küçük bölgelerini çok isabetli bir şekilde uyarmak mümkün hale geldi.
Ancak beynin dışından yapılan uyarımlar hala yeterli seviyede olmadığı için en derindeki beyin yapılarını uyarmada en etkili yöntem derin beyin uyarımı (DBS) denilen ve elektrik kablolarını bir beyin cerrahisi işlemiyle beynin derinlerine kadar implante etmeye dayanan üçüncü bir yöntem. Bu yöntem her ne kadar hiçbir cerrahi işleme ihtiyaç duyulmayan ilk iki uyarım yönteminden daha tehlikeli görünse de diğerlerinden büyük oranda daha etkili ve beyni uyarmanın en gelişmiş hali.
Beyin uyarımı alanında şimdiye kadar yapılan çalışmalar hep nörolojik ve psikiyatrik hastalıkları iyileştirmek üzerineydi, yani beyin uyarımıyla beyin kaynaklı hastalıkların tedavisi amaçlanıyordu.
Science Translational Medicine dergisinde 23 Mayıs 2018 tarihinde yayınlanan yeni bir çalışma beyin uyarımı ile diyabet tedavisinde başarı kazanıldığını göstererek yeni bir dönemin kapılarını açmış olabilir.
Çalışmada Hollandalı bilimciler çalışmaya katılan insanların beyinlerinin içine elektrik kabloları implante ediyorlar ve beynin striatum denilen bölgesindeki nöronları uyararak dopamin salgısını artırıyorlar. Sonuç olarak şeker hastası (Tip 2 diyabet) insanların vücutlarındaki şeker metabolizmasının işleyişinde önemli düzelmeler olduğunu tespit ediyorlar. Bu uyarım sonucunda hastaların insülin dirençleri kırılıyor ve vücuttaki insülin daha etkili bir şekilde kullanılabiliyor. Bilim insanları farelerde optogenetik yöntemiyle yaptıkları bir başka çalışmada da striatumdaki sinir hücrelerinin vücudun şeker metabolizmasındaki önemini kanıtlıyorlar, böylece insanlardaki başarının tesadüfi bir sonuç olmadığını da ortaya koyuyorlar. Altta yatan mekanizma tam olarak bilinmese de, bu sonuçla striatum adı verilen beyin yapısının da şeker metabolizmasındaki önemi gösterilmiş oluyor.
Bu çok ilginç sonuç bizi şaşırtıcı bir düşünceye götürüyor. Görünen o ki şeker hastalığı gibi ilk bakışta bir beyin hastalığı gibi görünmeyen bir bozukluğun tedavisi de beyne müdahale ederek sağlanabiliyor.
Öyleyse günün birinde tüm hastalıkları beyne müdahale ederek iyileştirebilir miyiz?
Dr. Onur Arpat / NoroBlog.net/ twitter: @onurarpat / [email protected]
Kaynaklar ve ileri okuma:
Science Translational Medicine (Orijinal Makale, İngilizce) http://stm.sciencemag.org/content/10/442/eaar3752
Derin Beyin Uyarımı (Wikipedia) https://tr.wikipedia.org/wiki/Derin_beyin_stim%C3%BClasyonu
