NASA, Google ve Samsung gibi şirketlerde çalışanların ortak yönleri nedir? Bu kişilerin tümü de iş saatleri içinde kendileri için özel olarak tasarlanmış uyku kapsüllerinde bir şekerleme yapabiliyorlar.
Mühendisler, bilgisayar programcıları ve astronotlar bu tür kapsüllere uzanıp 20 dakikalık kısa şekerlemeler yapabiliyorlar. Dış dünya ile ilişkinin büyük bir siperlikle kesintiye uğratıldığı bu kapsülün içinde çalan hafif bir uyku müziğiyle uykuya dalan kişi doğal ışık örüntüleriyle usulca uyandırılıyor.
Söz konusu uyku kapsüllerini üreten New York’taki MetroNaps şirketi ürünlerini avukatlık ofisleri, yönetim danışmanlığı yapan şirketler ve havayolu şirketlerine de pazarlıyorlar. MetroNaps şirketinin yöneticisi Christopher Lindholst, gerçekte, “nitelikli elemanları bünyesinde toplamaya ve onları elinde tutmaya çalışan” her iş dalından insanların bu üründen yararlanabileceklerine dikkat çekiyor.
Ne var ki, çalışma saatleri içinde kısa süreli şekerlemeler yapma eğilimi ayrıcalıklı elemanları pohpohlamanın en güncel yolu olmaktan çok, gerekliliği bilimsel araştırmalarla kanıtlanmış bir durum.
Uyku yoksunluğunun sakıncaları
Şekerleme yapma konusunda öne sürülen en güçlü gerekçelerden birini uykudan yoksun kalmanın yol açabileceği zararlar oluşturuyor.
Nature Medicine dergisinde kısa bir süre önce yayımlanan bir araştırmada uykusuzluğun, aralarında obezlik, şeker hastalığı, felç, kalp krizi ve dahası ölüm gibi durumların da yer aldığı, sağlıkla ilgili çok sayıda sorunla ilişkili olduğuna dikkat çekiliyor.
Uzun süreli uyku yoksunluğu çeşitli sağlık sorunlarına yol açtığından ölümle sonuçlanabiliyor.
ABD, Fransa ve İsrail üniversitelerinden sinirbilim ve ruhbilim uzmanları tarafından yapılan çalışma kapsamında insan beyninin uykudan yoksun kaldığında nasıl bir tepki verdiği araştırıldı.
Sonuçta, kişinin bir geceyi uykusuz geçirmesi durumunda beyninin işlevini gerektiği gibi yerine getiremediğine, beyin hücrelerinin her zamankinden daha yavaş ateşlendiklerine tanık olundu. Bu da, beyinde görsel girdilerin bilinçli düşünceye dönüşme sürecinin daha uzun bir zaman alması anlamına geliyordu.
Yolda yürüyen bir kişi ansızın arabanızın önüne çıktığında, bu fazladan birkaç saniye bir ölüm-kalım sorununa dönüşebilir.
Huffington Post adlı haber sitesinin kurucusu Arianna Huffington, 2007 yılında kronik yorgunluk ve uykusuzluktan düşüp bayılınca uykunun önemini fark etti ve uykunun en ateşli savunucularından birine dönüştü. Uyku Devrimi başlıklı kitabı yayımlandığında Huffington, “Dört beş saatlik bir uykuyla da dört dörtlük bir yaşam sürdürebileceğimiz yönündeki söylemi artık kafamızdan atmak gerekiyor” diyordu.
Geceleri deliksiz bir uyku çekmenin önemine parmak basan Huffington, kısa süreli şekerlemelerin de en büyük destekçilerinden biri. Gün içinde kısa bir şekerleme yapmanın gerçekte performansı artırıcı bir etki yarattığına inanan Huffington, ofislerine uyku odaları ekledi.
Huffington’un bu inancı gün içinde şekerleme yapmanın çeşitli yararları olabileceğini gözler önüne seren çok sayıda bilimsel araştırmayla da destekleniyor.
Şekerlemenin yararları
Öğleden sonraları kısa süreli bir uyku çekmenin, ya da “kestirmenin” en güzel örneği İspanyolların siesta uygulaması olsa gerek.
İspanya Birinci Basamak Sağlık Çalışanları Derneği (SEMERGEN) araştırmacıları 2012 yılında yaptıkları bir çalışma sonucunda, çalışanların öğleden sonra da aynı tempoyu sürdürebilmeleri açısından uykusuz kalmanın aç kalmaktan çok daha kötü bir etki yarattığını öne sürdüler ve insanlara-önelikli olarak yemek sonrasında-30 dakikayı geçmeyecek kısa süreli bir ikindi uykusu çekmelerini önerdiler.
Bu araştırmadan elde edilen bulgular Çin’de 65 yaş ve üzeri insanlarla yapılan ve öğle yemeğinin ardından yapılan kısa bir şekerlemenin bilişsel becerileri geliştirdiğine tanık olunan bir başka araştırmayla da desteklendi.
NASA tarafından yapılan ve astronotların uyku düzenlerinin incelendiği bir araştırmada da, kısa bir şekerlemeyle gelişme gösteren asıl bilişsel işlevin, dikkatin tek bir göreve odaklanırken başka görevlerin de bellekte tutulduğu, “işleyen bellek” olduğu görüldü.
İşleyen bellek, bir uzay aracına pilotluk etmek türünde karmaşık bir görevin yerine getirilmesine olanak tanıyan temel bir yetenektir.
Başka araştırmalar da kısa süreli şekerlemelerin, bilişsel becerileri geliştirmenin yanı sıra, kalp hastalığına yakalanma çekincesini azalttığını da ortaya koyuyor.
Kaliforniya Üniversitesi ruhbilim uzmanlarından ve Take a Nap! (Bir Şekerleme Yap!) adlı kitabın yazarı Dr. Sara Mednick, şekerleme yapmanın yararları konusunda daha da ileriye giderek, bu kısa süreli uykuların atikliği tetiklediğini, yaratıcılığı geliştirdiğini, gerginliği yatıştırdığını, algı, dayanıklılık ve motor becerilere katkıda bulunduğunu, yanlış yapma olasılığını azalttığını, cinsel yaşamı olumlu yönde etkilediğini, daha sağlıklı kararlar alınmasına, kişinin daha genç görünmesine, kilo vermesine, duygu durumunun düzelmesine olanak tanıdığını ve belleği güçlendirdiğini öne sürüyor.
Aşırıya kaçmayın
İnsanlara sayısız yararlar sağlayan kısa süreli uykuların fazlası zarar verebilir.
Astronotların uyku düzenlerinin masaya yatırıldığı NASA araştırmasını yürütenler şekerleme süresinde aşırıya kaçmanın kişiyi derin bir uykuya sürükleyebileceğine, bunun da uyandıktan sonra “uyku ataleti” olarak bilinen bir tür sersemliğe yol açabileceğine parmak basıyorlar.
Aynı biçimde, siesta ile ilgili araştırmayı yürüten İspanyol araştırmacılar da gün içinde aşırı uyumanın geceleri nitelikli bir uyku çekmeyi önleyebileceğine işaret ediyorlar.
Bu durumda en uygun şekerleme süresi ne olmalı?
Çin’deki araştırmaya katılanlar bir saatten çok uyusalar da, çoğu araştırmalar en iyi kestirmenin kişinin derin uykuya geçmesinden önce sona erdiğine işaret ediyor. Bu durum yaklaşık yarım saatlik bir uyku süresinin ardından yaşandığına göre, en uygun şekerleme süresinin de 30 dakikayı aşmaması gerekiyor.
Rita Urgan
Bu yazı HBT'nin 107. sayısında yayınlanmıştır.
