Kutuplardaki buz kaybı, güç dengelerini değiştiriyor

Gezegenimiz Öne Çıkanlar
Kutuplardaki buz kaybı, güç dengelerini değiştiriyor

Kuzey Kutbu iklim değişiminden fazlasıyla etkilenmekte: Deniz buzu yıllardan bu yana azalıyor ve Kuzey kutbunun yakın çevresinde bile git gide daha fazla buzsuz su görülmeye başlandı. Yaz aylarında Avrupa’dan Asya’ya uzanan Kuzeydoğu geçidi ve Arktik Kanada’dan geçen Kuzeybatı geçidi genelde buzdan arınıyor. Kuzey Kutbu üzerinden direkt rota, 2040’ta deniz yolculuğu için tamamen açık olabilir. Bu kuzey rotaları çok kestirme olduğu için çekici gelmektedir.

Brown Üniversitesi’nden Amanda Lynch ve ekibi, bu durumun gelecekteki denizcilik ve denizcilik hukuku için ne anlama geldiğini araştırdı. Acıklı gerçek şu ki buzlar eriyor ve bu nedenle bu gelişmenin hukuki, jeopolitik ve ekolojik sonuçları hakkında düşünmemiz gerekiyor. Kuzey Kutup bölgesindeki buz kaybı daha önce kapalı olan deniz yollarını açıyor ve birçok durumda da kestirme yolları. İster Kuzeydoğu geçidi, ister Kuzeybatı geçidi ya da Transpolar Deniz Rotası olsun, hepsi Süveyş ve Panama kanalındaki rotalardan daha kısa. Yolculuk aynı hızda seyretmesine rağmen 14 ila 20 gün kadar kısalıyor. Bu şekilde yeni Kutup rotaları sayesinde daha az zaman ve daha az para harcanırken, atmosfere daha az CO2 emisyonu yayılıyor. Kuzey Kutup rotalarında yüzde 24 daha az emisyon ortaya çıkıyor. Dahası Kuzey Kutbunda, Süveyş kanalında olduğu gibi blokaj tehlikesi de bulunmuyor.


Kuzey Kutbu denizindeki iklim değişimi öte yandan denizcilik haritasının jeopolitik ve hukuki yönünü de değiştiriyor. Bu durumdan en çok etkilenen ise Rusya. Rusya, Kuzey Kutup bölgesinde 24.000 kilometreden fazla kıyı şeridine sahip ve aynı zamanda önündeki deniz alanlarına da sahip çıkıyor. BM Deniz Hukuku Sözleşmesi’nin 234. maddesi, ülkelere, geçici olarak buzla kaplı olmaları halinde, komşu deniz bölgeleri için “gemilerin neden olduğu deniz kirliliğini önlemek, azaltmak ve kontrol etmek” için geniş kapsamlı kontrol yetkileri vermekte.

Bu şu anlama geliyor: Tüm Kuzeydoğu Geçidi şu anda Rus kontrolü altında. Bu rotayı kullanmak isteyen her gemi önceden kayıt yaptırmak zorunda olduğu gibi yanında bir buzkıran bulundurmak ve yüksek ücretler ödemek zorunda kalıyor. Bu, Rusya için hem kazanç kapısı hem de  deniz ticaretinin bu kısmı üzerindeki egemenliğini garanti ediyor. Ne var ki bu durum birçok nakliye şirketi için kuzey rotalarını çok pahalı hale getirdiği gibi aynı zamanda çok fazla zamanlarını alıyor. İşte Kuzey Kutup denizindeki buz kaybı, jeopolitik durumu ve dolayısıyla da Rusya’nın Arktik deniz trafiği üzerindeki etkisini de zayıflatacak.

Kuzeydoğu geçidi yılın çoğu zamanı buzsuz kaldığı taktirde 234. maddeyi uygulayamayacak. Fakat Rusya’nın bu maddeyi mümkün olduğu kadar korumaya çalışacağı belirtiliyor. Ayrıca  şöyle bir sorun da var: Uluslararası Denizcilik Yasası, 234. maddenin hangi miktardaki buz örtüsüne kadar geçerliliğini koruduğunu söylemiyor. Çatışmalardan ve uzun anlaşmazlıklardan kaçınmak için bu konuda acilen iyileştirmeler yapılması lazım. Diğer bir nokta da gemi rotalarındaki coğrafi değişimler. Şimdiye kadarki rotalar özellikle de Arktik kıyılarda, dolayısıyla da ulusal sularda devam ediyordu. Fakat Kuzey Kutup denizindeki buzlar kuzeye doğru çekilmeye devam ederse, kuzeyde kalan yani uluslararası sularda yer alan rotalar da kullanılabilecek. Yani buzların erimesiyle deniz trafiği Rus karasularından uluslararası sulara kayacaktır diyor araştırmacılar. Ve tahminlere göre bu durum 2065 yılına kadar gerçekleşebilecek.

Nilgün Özbaşaran Dede

Kaynak