Roma İmparatorluğu’ndaki kurşun kirliliği Grönland buzuna işlemiş

Gezegenimiz Öne Çıkanlar
Roma İmparatorluğu’ndaki kurşun kirliliği Grönland buzuna işlemiş

Dünyamızın atmosferi özellikle de endüstri devriminden bu yana kirlenmeye devam ediyor. Fakat atmosferimizi kirleten yalnızca modern dünyanın insanları değil. Romalılar örneğin iki bin yıl önce pişmiş toprak fırınlarında değerli cevherleri eriterek gümüşü ayrıştırıyor ve kurşunu gökyüzüne salıyorlardı. Bu kurşunların bazıları Grönland’un buz örtüsüne ulaşarak, biriken buz tabakalarına karışmış. Bilim insanları bu tür buz tabakalarını inceleyerek, Jül Sezar tarafından gerçekleştirilen savaşlara kadar, Roma İmparatorluğu döneminde gerçekleşen tarihi olaylarda kurşun kirliliğinin ne zaman arttığını veya azaldığını gördüler.

Tabakalardaki ayrıntıları şaşırtıcı bulan Roma ekonomi tarihi ve hukuk uzmanı Dennis Kehoe (Tulane Üniversitesi), en çok da kurşun kirliliği seviyesindeki oynamaların, gümüş sikke üzerine kurulu Roma ekonomisinin büyümesi ve çöküşüyle sıkı sıkıyla ilintili olmasından çok etkilenmiş. Paraya dayalı sistemin gelişimi ve çöküşü gümüşe uzanıyor diyor Kehoe. Araştırmacılar Roma döneminden kalma kurşun kirliliğini aslında 1990’lı yıllardan bu yana biliyorlar. O zamanlar Grönland’ın buz örtüsünden alınan ve her biri iki yıllık bir dönemi temsil eden, uzunlamasına çıkarılan buz örneklerindeki kurşun tabakalarını ölçmüşlerdi. Daha sonraki araştırmalarla da, İspanya, İskoçya ve Faroe adalarından alınan toprak örnekleri de benzer motifleri göstermişti. Fakat bu iki araştırmada yıldan yıla değişen kurşun kirliliğini izlenememişti.

Oxford Üniversitesi arkeologlarından Andrew Wilson, daha ayrıntılı bir tablo elde edebilmek için buz karot uzmanlarıyla birlikte çalışıyor. Ekip İ.Ö.1100 ve İ.Ö.800 yılları arasında donan dönemi temsil eden Grönland buzunun, eninden alınan 400 metrelik bir kesit içindeki kurşun seviyelerini ölçmüş. Araştırmacılar buzu bir ucundan diğeri ucuna kadar Roma İmparatorluğu devrindeki her yıl için 12 ölçümlük parçalar halinde yavaş yavaş eritmişler. Her kurşun, cevherin eritilmesiyle açığa çıkmamış, bazıları doğal tozlara ve volkanik salınımları ait ki araştırmacılar bu verileri diğerlerinden çıkarmışlar.


Elde edilen sonuçlara göre Roma İmparatorluğu’nun en parlak döneminde (İ.Ö. birinci yüzyıl) kurşun kirliliği en yüksek seviyeye ulaşmış. Bu dönemdeki kurşun kirliliği seviyesi İ.Ö. 11.yy’daki seviyeden kabaca altı misli yüksek. Fakat İ.Ö. 165 yılında yaşanan ve milyonlarca kişinin ölümüne yol açan Antonine veba salgını sırasında kurşun kirliliği Roma İmparatorluğu dönemi öncesindeki seviyeye düşmüş ve 500 yıl kadar da aynı seviyede kalmış. Kurşun kirliliği Roma İmparatorluğunun ortalarına doğru, İ.Ö.’ki son birkaç yılda İspanya’da savaş patlak verince yani en fazla kurşun-gümüş eritildiği zaman yeniden yükselişe geçmiştir. Hava sirkülasyonu motiflerine göre metrekarede bir gramın milyonda biri kadar olan kurşun kirliliği genelde imparatorluğun batısına, yani Avrupa’nın batısı ve kuzeyine ait.

Karşılaştırmalar sonucunda Grönland buzunda biriken kurşunun, 1900’lerdeki seviyelerden elli misli düşük olduğunu gördük diyor Reno Çöl Araştırma Merkezi’niden Joe McConnell. Çalışma her türlü ilginç soruyu gündeme getiriyor diyor Kevin Butcher de (Warwick Üniversitesi). Butcher’e göre kurşun kirliliğinin en yüksek olduğu zamanla, gümüş sikke üretimi arasında şaşırtıcı bir uyumsuzluk var. Bu da Romalıların gümüşü eritip stokladıklarını ve hemen sikkeye dönüştürmedikleri anlamına geliyor. Yani veriler biraz düşündürücü diyor.

Nilgün Özbaşaran Dede

Kaynak