Hata yapmak insan olmamızın temel özelliklerinden biri. Dolayısıyla ‘hatasız insan’ olmak diye bir konu söz konusu olamaz. Ancak hatalar minimize edilebilir. Bilim dünyası uzun yıllarda beri çalışanların performansını etkileyen bilişsel ve sosyal faktörleri incelediler ve hataları en aza indirgemenin yollarını aradılar. New Scientist’in bu konudaki dosyasından yola çıkarak ‘Beyin ne kadar mükemmel?’ başlığı ile başlattığımız mini dizimizde biz de 6 sayı boyunca bunu farklı açılardan ele aldık. Dizinin son bölümünde konu yapılan hatalarda teknolojinin rolü.
Örnek Afganistan’dan. 2001 yılında istenmeyen bir kaza yaşanmıştı. Bakın nasıl..
ABD Özel Kuvvetleri’nden bir subay Taliban mevzilerinin koordinatlarını GPS ünitesine girdi. Tam bilgileri B-52 bombacısına geçmek üzereyken cihazın pili bitti. Hızla bataryayı değiştirip bilgileri yolladı. Ancak şunun farkında olmamıştı: Cihaz yeniden başlatıldığında, otomatik olarak koordinatları kendi konumuna getirmişti. Ve 900 kilogramlık bomba Taliban yerine Amerikan üssüne düştü. Subay ile birlikte orada bulunan 7 kişiyi öldürdü.
İngiltere’de Nottingham Üniversitesi’nden Sarah Sharples, giderek otomatikleşen bir dünyada insan ile makine arasındaki yanlış anlamaların önemine dikkat çekiyor.
Teknolojik karışıklıkların yol açtığı büyük kazalar hayli fazla. Örneğin 2009 yılında THY Havayolların ait bir uçak Amsterdam’da Schiphol havalimanına yaklaşırken düştü. Nedeni, uçuş bilgisayarındaki hatalı bir altimetrenin uçağı aşağı inmek üzereyken yavaşlatmasıydı. Aslında ilk uyarı uçuş ekranında beliren küçücük bir kelimeydi: Retard. Ancak diğer görevlerle meşgul olan kokpit ekibinin bunu fark etmesi kolay değildi.
2013 yılında, Asiana Havayollarının 214 no’lu seferini gerçekleştiren uçağı, San Francisco’ya yaklaşırken düştü. Bunun nedenlerinden biri uçuş ekibinin uçağın karmaşık bilgisayarının farklı uçuş modlarında nasıl davrandığını bilmemesi idi. NASA’nın araştırma psikoloğu Michael Feary, buna yol açan nedeni “uçuş bilgisayarı ekranlarında “mühendislik dili” kullanılması’’ olarak tanımlıyor Ve bilgisayarlarla insanlar arasında daha iyi iletişim kurulabilmesi için ara yüzlerin geliştirilmesi gerektiğine işaret ediyor.
Derleyen : Özlem Yüzak
Bu yazı HBT'nin 63. sayısında yayınlanmıştır.
