1996 tarihli Türkiye Deprem Yönetmeliği, 17 Ağustos 1999 Gölcük ve 12 Kasım 1999 Düzce depremlerinden sonra 2007'de kısmen revize edildi. Bu revizyon sırasında “Binalara İvme Kayıtçılarının Yerleştirilmesi” başlığı altında “Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Mülga) tarafından uygun görülmesi durumunda, bakanlık veya üniversite kuruluşlarınca kuvvetli deprem hareketinin ölçülmesi amacı ile kamuya veya özel ve tüzel kişilere ait binalara ve diğer yapılara ivme kayıtçılarının yerleştirilmesine izin verilecek, bina veya yapı sahipleri ya da işletmecileri bunların korunmasından sorumlu olacaktır” şeklinde bir paragraf eklendi. Ancak ne yazık ki bugün sayıları binlere varan yüksek yapı ve barajlarımız dahil yüzlerce özel yapı bu ivmeölçer donanıma kavuşturulamamış ve kayıtlar alınıp değerlendirilememiştir.
Türkiye’de Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) kanunla verilen görevi gereği ülkemizin birçok yerine, özellikle diri fay kuşaklarına yakın arazilerde ki noktalara ivmeölçer ağları yerleştirmiştir. Birkaç üniversitemiz özel araştırmalar için büyük köprülerde ve bazı büyük tarihi binalarda (örneğin Ayasofya) ivmeölçer yerleştirip verilerini değerlendiriyor. BÜ Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Marmara Denizi çevresinde kurduğu deprem erken uyarı sistemi için bir ivme ölçer ağı çalıştırıyor.
24. Dönem Milletvekili görevimi yaparken zamanın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı’na sayısı yüzden fazla olan büyük barajlarımıza bu ivmeölçerlerin mutlaka yerleştirilmesi ve çevresindeki kuvvetli depremlerin kaydedilerek deprem ve baraj mühendisliğine önemli bilgiler sağlayacak çalışmaların yapılmasını ve bu konuda önemli eksikliklerimizin olduğunu şahsen iletmiştim.
1996 tarihli deprem yönetmeliğinin ve deprem tehlike haritasının ihtiyacı karşılamadığı birçok kez çeşitli platformlarda ifade edilmişti. Sonunda beklediğimiz yeni Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği ve ona ilişik Türkiye Deprem Tehlike Haritaları 18 Mart 2018 tarihinde 30364 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayınlandı ve 1 Ocak 2019 tarihinde yürürlüğe girecek. 2007 tarihli yönetmelikte olduğu gibi yeni deprem yönetmeliğinin "Binalara İvme Kayıtçılarının Yerleştirilmesi" başlıklı maddesi gereğince yapılacak uygulama yeni yönetmelikte bazı değişikliklerle şöyle tanımlandı: “Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı tarafından uygun görülmesi durumunda, Başkanlık tarafından veya Başkanlık koordinasyonunda diğer kamu kurumları veya üniversite kuruluşlarınca kuvvetli deprem hareketinin ölçülmesi amacı ile kamu, özel ve tüzel kişilere ait binalara, diğer yapılara veya açık alanlarına ivme kayıtçılarının yerleştirilmesine izin verilecek, bina veya yapı sahipleri ya da işletmecileri bunların korunmasından sorumlu olacaktır.”
Bu maddenin içeriğini incelediğimizde açıklanması gereken birçok soru işareti ortaya çıkıyor. Kamu, özel ve tüzel kişilere ait hangi tür binalara ivmeölçerler yerleştirilecektir? Bu binaların seçilmesi ile ilgili bir sınıflama ve ölçek var mıdır? Kamu kurumları ve üniversiteler sayısını ve özelliklerini şu anda bilemediğimiz çok sayıda binaya yerleştirecekleri bu aygıtların bakımını, teknik işlerini, veri değerlendirmelerini ve benzer diğer rutin işlerini hangi insan kaynakları ve donanımla yapacaklardır? Yönetmelikte bu soruların yanıtları yoktur.
Üniversitelerde bu işleri yapacak birimler jeofizik mühendisliği ve inşaat mühendisliğinin bölümlerindeki bazı akademik personeldir. Ayrıca, yönetmelikte belirtilen “binalar” tanımına barajlar ve yükseklik ve büyüklük tanımı yapılmış binalar dahil edildiğinde ivmeölçerlerle donatılacak bina ve yapı sayısı çok fazla olacağından üniversitelerin ve ilgili kamu kurumlarının çok zorlanacağı ve altından kalkamayacağı bir durum ile karşılaşırız.
Yeni deprem yönetmeliğimiz için örnek alınan FEMA ve NEHRP bu konuyla ilgili yönergeler hazırlamış ve ABD’de uygulanmaktadır (1, 2, 3). Kaliforniya’da yürürlükte olan kurallara göre (1, 2) ilgili resmi kurum tarafından uygun görülen ve aşağıdaki koşulları sağlayan her bina, minimum teknik standartları belirtilen en az üç adet ivmeölçer ile donatılacaktır. Bu binalar a) yüksekliği 6 kattan fazla ve toplam taban alanı 5.600 m2 veya daha fazla olan binalar veya b) yüksekliği 10 kattan fazla ve toplam taban alanı herhangi bir büyüklükte olan binalar olarak sınıflanmıştır.
Deprem tehlikesi yüksek olan ülkemizde de sivil amaçla kullanılan ve sayıları binleri aşan yüksek ve büyük özel yapıların yapı sahipleri veya işletmecileri ivmeölçer kayıtçılarını koruma işlerini üstlenmeli, ancak ivmeölçerlerin kurulması, çalıştırılması ve bakımının yapılması işleri AFAD veya Üniversiteler tarafından tescil edilecek özel kuruluşlara yaptırılmalıdır. AFAD bu konuyla ilgili olarak idari ve teknik işlerin ayrıntısını içeren bir yönetmeliği en kısa sürede hazırlamalı ve yayınlamalıdır.
Prof. Dr. Haluk Eyidoğan / İTÜ Jeofizik Mühendisliği Bölümü
Kaynaklar:
- Specifications For Strong-Motion Accelerographs & Requirements for Installation and Servicing Information Bulletin / Public - Building Code, Reference No: Labc 1613.10, Effective: 01-01-2017.
- Structural Monitoring Equipment in Buildings Designed with Nonlinear Response History Procedure, Information Bulletin / Public - Building Code, Reference No: Labc 1613.10.2 Effective: 01-01-2014.
- https://www.ladbs.org/docs/default-source/publications/code-amendments/2017-l-a-amendment-to-ca-codes.pdf
