Bir araştırma bu soruyu şöyle yanıtlıyor: İnsanlar, evrimsel soyağacının oldukça vahşi bir dalından geliyor.
İspanyol araştırmacıların bulgularına göre sevimli görünümlü lemurlar, kurnaz şempanzeler ve muazzam gorillerin yanı sıra insanların da dahil olduğu memeli primatlar, kendi türlerini ortalama bir memeli türüne göre neredeyse altı misli bir sıklıkla öldürüyor.
Balinaların birbirlerini öldürmeleri çok nadir görülüyor; aynı şey yarasalar ve tavşanlar için de geçerli. Bazı kedi veya köpek türleri de bölge veya eş için kavga ederken birbirlerini öldürebiliyor. Ancak primatların çoğu, bu diğer hayvan gruplarına göre daha sıklıkla öldürücü şiddet gösteriyor ve hatta bazen kendi türlerini önceden planlanmış saldırılarla öldürüyor.
Nature dergisinde yayımlanan bir makaleye göre insanlarda, primatların davranışlarına benzer seviyede öldürücü saldırganlık gözlemleniyor. Ancak araştırmacılar, bunun kendimizi değiştiremeyeceğimiz anlamına gelmediğini söylüyor.
50.000 yıllık şiddet mercek altında
İspanya Bilimsel Araştırmalar Yüksek Konseyi’nden (CSIC) José María Gómez’in önderliğinde yürütülen geniş kapsamlı araştırmada yaklaşık 50.000 yıl öncesinden günümüze kadar uzanan bir süreçte, 600 insan popülasyonunun da dahil olduğu 137 sınıf aileden 1.024 memeli türü içinde yaşanmış 4 milyondan fazla ölüme ilişkin veriler incelendi. Araştırmacılar, bu türlerin öldürücü şiddet seviyesini ölçtü.
Alınan sonuçlara göre toplam insan ölümlerinin yaklaşık %2’sinin nedeni kişilerarası şiddet. Bu oran, Neandertaller gibi tarih öncesi insanlarda ve diğer primatların çoğunda tespit edilen oranla da örtüşüyor.
Kültür şiddet seviyesini etkiliyor mu?
Yine de diğer memelilerin aksine insanlarda görülen kişilerarası şiddet, tarih boyunca dalgalanmalar gösteriyor. Örneğin göçebe çağlarda şiddet seviyesi azken, yağma ve fethin kazançlı görüldüğü dönemlerde bu seviye artış göstermiş, ardından medeni toplumlara geçildiğinde şiddet seviyesi yine düşüşe geçmiş.
Bu durum, insan kültürünün, nesilden nesile geçen, evrimsel öldürücü şiddet seviyesini etkilediğini gösteriyor. Dolayısıyla öldürme eğilimimizi diğer primatlara göre daha iyi kontrol edebildiğimiz anlaşılıyor.
Birmingham’daki Alabama Üniversitesi’nden antropolog Douglas Fry, bu araştırmanın sonuçları sayesinde artık insanlığa ‘katil maymun’ gözüyle bakılmayacağını belirtiyor. Fry, Harvard Üniversitesi’nden evrimsel psikolog ve yazar Steven Pinker da dahil olmak üzere birçok araştırmacının ileri sürdüğü tezi abartılmış buluyor. Bu tez, Taş Devri’nde yaşamış atalarımızın yüksek ölçekte şiddete başvurmuş olduğunu savunuyor.
Kanıt eksikliği nedeniyle şiddet eylemleri doğru ölçülemiyor
Ancak başka uzmanlar, araştırmada kullanılan verilerin yetersizliğine değiniyor. Örneğin Harvard Üniversitesi’nden biyolojik antropoloji profesörü Richard Wrangham’a göre kanıt eksikliği sebebiyle tarih öncesi insanlarda görülen şiddete dayalı ölümlerin tümünün hesaba katılmamış olması da mümkün. Wrangham, insanların birbirlerine karşı, araştırma sonuçlarının iddia ettiğinden daha sert bir şiddet uyguladığını düşünüyor.
Toplumlar arasında yetişkinlerin birbirini öldürülmesi konusunda kültürel farklılıkların olmasına rağmen, tür olarak baktığınızda insanların, yüksek oranda öldüren bir gruba dahil olduğunu belirten Wrangham, öldürücü şiddet konusunda insanların ‘sıradan’ olarak nitelendirilemeyeceğini, çünkü insanların eşine az rastlanır ölçüde şiddet uyguladığını söylüyor.
Gómez, gruplar kendilerini koruma veya kaynaklarını sağlama alıp düzenlerini korumayı amaçladıkları için şiddetin ironik olarak sosyalleşmekten de kaynaklanıyor olabileceğini ileri sürüyor.
Belirli bir bölgede yaşayan sosyal türlerin, yalnız yaşayan ve belirli bir bölgesi olmayan memelilere oranla daha yüksek şiddet gösterdiğini belirten Gómez, bu konunun araştırılması gerektiğine dikkat çekiyor.
Sevda Deniz Karali
