Avrupa köstebeği soğuk kış aylarında enerjiden tasarruf için, beynini hatta kafatasını bile küçültüyor. Kış aylarında köstebeğin kafası yüzde on bir daha küçük oluyor ve ilkbaharda yeniden büyüyor. Köstebeğin yetişkinlik döneminde bile yenilenmeye müsait bir beyin ve kafatasına sahip olmasının, tıpta yeni çözümlere izin vereceğine inanılıyor.
Kirpiler, ayılar veya fındık faresi soğuk kış mevsimini kış uykusunda atlatırken, köstebek kışı uyumadan atlatmak zorundadır. Köstebek metabolizması memeliler arasında en aktif olanıdır ve kışın bile yavaşlamaz. Soğuğa ve yiyecek kıtlığına rağmen köstebek sürekli beslenerek yüksek enerji ihtiyacını karşılamak zorundadır.
Köstebeğin bunu nasıl başardığını Max-Planck Davranış Biyolojisi Enstitüsü’nde Lucie Novakova ile çalışan ekip buldu. Araştırma çerçevesinde özellikle İber ve Avrupa köstebeklerinde, daha önceleri sivri fareler, kakım ve gelinciklerden bilinen bir fenomen üzerinde durdular.
Köstebek gibi bu küçük memelilerin de yüksek bir metabolizma oranı vardır ve kışın ara vermez. Soğuk kış mevsiminde daha az yiyecekle idare edebilmek için bu küçük memelilerin kışın beyni, kafatası ve diğer bazı organları küçülüyor ve bu şekilde de bedenlerinin enerji ihtiyacı azalıyor. İşte buradan yola çıkan araştırmacılar bu Dehnel fenomeninin köstebeklerde de bulunup bulunmadığını öğrenmek istediler. Bunun içinde müze koleksiyonlarının yardımıyla, Avrupa ve İber köstebeklerinin kafataslarını incelediler. Bu hayvanlar farklı mevsimlerde öldükleri için araştırmacılar göreceli kafatası büyüklüğünü, beden boyu ve mevsime göre belirleyebildiler.
Avrupa köstebeğinin kafatası büyüklüğünde gerçekten de önemli oynamalar söz konusu. Kasım ayında kış başlarken, köstebeğin kafatası yaz aylarına kıyasla ortalama olarak yüzde on bir daha küçüktü. İlkbaharda yeniden büyüyorsa da bu ancak yüzde dört oranında bir büyüme oluyor diyor araştırmacılar. Özellikle de bir yaşındaki hayvanlarda yaz kış farkı çok büyük. Sonuçlar kışın hayatta kalabilmek için köstebeğin de Dehnel fenomeninden yararlandığını ortaya koyuyor. Köstebekler soğuk kış mevsiminde enerji ihtiyaçlarını azaltmak için beyinlerini küçültüyorlar ve böylece kışın daha az beslenmek zorunda kalıyorlar. Dehnel fenomeninin tıbbı araştırmalar için de çözümler sunabileceği sanılıyor. Çünkü insanlar da dahil olmak üzere birçok memelide, yetişkinlik döneminde beyin ve kafatası sadece sınırlı bir yenilenme yetisine sahiptir. Sivri fareler, gelincikler ve köstebeklerin kemik ve beyin dokusunu küçültme ve yeniden büyütme yeteneğinin, Alzheimer ve osteoporoz gibi hastalıkları incelemek için muazzam bir potansiyel sunduğunu söylüyor araştırmacılar.
Nilgün Özbaşaran Dede
