Homo sapiens ve Neandertal arasında ne gibi farklılıklar var? Ve atalarımız 40.000 yıl kadar önce buz devri kuzenlerimizi niçin ortadan kaldırdılar? Bu sorulara hala net bir yanıt bulunamadı. Arkeolojik buluntular ve son zamanlardaki DNA analizleri, Neandertallerin, davranışları ve bilişsel yetileri açısından bizim türümüze sanılandan çok daha benzer olduğunu ortaya koyuyor. Peki farklılık nerede?
Granada Üniversitesi’nden Igor Zwir, atalarımızın özellikle de yaratıcılık konusunda, Neandertallerden çok daha üstün olduklarını gösteren kanıtlar buldu. Diğer hominidlerle karşılaştırıldığında Homo sapiens dikkate değer bir yaratıcılık sergiliyor. ‘İnovasyon, esneklik, önceden planlama, sembolizmi, özgüveni ve bilişsel koşulları da yansıtıyor’ diyor araştırmacılar. Zwir ve ekibi, bu yaratıcılık üstünlüğünün, beynin işlevine ve genlere yansıyıp, yansımadığını bulmak için, ilk önce modern insanın beynindeki hangi bölümlerin, çeşitli kişilik özellikleri ve yaratıcılıktan sorumlu olduğunu ve bunların hangi genler tarafından kontrol edildiğini belirledi. Bunun için de farklı kültürlerden gelen katılımcılarla, beyin taramaları ve genetik etkinlik analizlerine bağlı standart kişilik testleri gerçekleştirdiler.
Sonuçlara göre; insanlar üç nöronsal ağa sahip. Bu 3 ağ, yaratıcılığımız ve inovasyon yetimiz üzerinde önemli ölçüde etkililer. Birinci ağ duygusal ağ ve özellikle de öğrenmeyi ve sosyal alandaki zorlukların aşılmasında etkili. İkinci ağ özdenetim için kullanılıyor ve her şeyden önce bilinci ve kararlı planlama ve problem çözmeyi kontrol ediyor. Üçüncü ağ, öz farkındalık ve öz denetim yönlerini kapsıyor. Beyindeki bu işlevsel bölgelerin her biri birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılmış genler tarafından kontrol ediliyor ve etkileniyorlar.
Araştırmacılar bu ağları çalıştıran toplamda 972 gen tespit ettikten sonra bu genlerin Neandertal ve en yakın akrabamız olan şempanzede de bulunup, bulunmadığını kontrol ettiler. Bunun için de halihazırdaki DNA sekanslarından yararlanıldı. Sonuca göre üç tür bu gen ağları açısından birbirinden çok farklılar. Gerçi 972 genden, 509’u üç hominid türünde de bulunuyor ve diğer 148 tanesi de Neandertallerde de var. Ama geriye kalan 262 gen sadece Homo sapiens’te yani bizim türümüzde bulunuyor ve bunlar yaratıcılık ve problem çözücü düşünceyle sıkı sıkıyla ilişkililer.
Bu “tipik insansı“ DNA sekansları klasik protein kotlayan genler değil. Çünkü bunlar Neandertal, şempanze ve insanda birbirleriyle örtüşüyor. Bunlar daha çok “Junk-DNA” olarak bilinen ve protein kotlayan genlerin etkinliğini ayarlayan DNA parçası. Tahminlere göre bunlar adaptasyon, esneklik ve sağlıkla ilgili karmaşık süreçleri çalıştırıyorlar. Daha ayrıntılı analizler sonucunda şempanze, Neandertal ve Homo sapiens arasındaki genetik farklılıkların üç “yaratıcılık ağı” üzerinde farklı ölçülerde dağıldığı anlaşıldı. Buna göre duygusal yaratıcılık üç türde hemen hemen hiç farklılık göstermiyor. Araştırmacılar bunu, bu beyin bölgesinin üç türün ortak atasında gelişmiş olmasına bağlıyorlar.
Bilim insanlarına göre bu primitif ağ 40 milyon yıl kadar önce insansı maymun ve maymunlarda gelişmiş. Oysa diğer ağlarda durum farklı: Özdenetim ve özgüven. Bunların genetik temeli şempanzelerde hemen hemen yok gibi, Neandertallerde ise sadece kısmen mevcut. Araştırma, şempanze, Neandertal ve modern insan arasındaki, insan yaratıcılığının ve modern davranışın diğer yönlerinin ortaya çıkışını teşvik edebilecek, genotipik farklılıkları ilk kez ortaya koyması nedeniyle önem taşıyor.
Nilgün Özbaşaran Dede
