COVID-19 pandemisi sürecinde gıda güvenilirliği

Koronavirus Öne Çıkanlar
COVID-19 pandemisi sürecinde gıda güvenilirliği

Son aylarda dünya üzerinde hızla yayılarak birçok ülkeyi etkisi altına alan SARS-CoV-2 virüs (COVID-19) salgını 11 Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından pandemi olarak ilan edilmiştir. Tüm dünyada sağlık sorunlarıyla yapılan mücadele yanında, alınan ek tedbirlerle sosyal mesafe kuralları çerçevesinde insanların daha çok evlerinden çalışarak, öğrenimine devam ederek virüsün yayılması önlenmeye çalışılmaktadır.

Bu süreçte, yaşama ve yeme içme ortamlarının evlere taşınmış olması, insanların tükettikleri gıdalara yönelik olarak endişelerini de beraberinde getirmiştir. DSÖ’nün bildirdiği doğrultuda, COVID-19’un gıdalardan veya gıda ambalajlarından bulaşma olasılığı bulunmamaktadır. COVID-19 solunum yolu hastalığıdır ve insandan-insana temas veya öksürük ve hapşırma neticesinde ortama yayılan partiküller yoluyla bulaşmaktadır.

Henüz, virüsün gıda veya gıda ambalajlarıyla solunum yolu hastalığı oluşturduğuna dair bir kanıt bulunmamaktadır. Hasta bir insanın öksürme veya hapşırması sunucu yayılan partiküllerinin ağır olması nedeni ile havada asılı kalmaktan çok yüzeylerde olma ihtimali daha yüksektir. Düşük bir ihtimalle de olsa, kişilerin bu yüzeylere veya nesnelere (kapı kolu, tokalaşma vb.) temas ettikten sonra kendi ağız, burun ve gözüne dokunması sonucu virüsü kendine bulaştırması olasıdır.


COVID-19’un değişik yüzeylerde canlı kalma kabiliyeti üzerine yapılan son araştırmalarda, virüsün plastik ve paslanmaz çelik yüzeylerde 72 saate kadar, bakır yüzeylerde 4 saate kadar, mukavva ve karton üzerinde 24 saate kadar canlı kalabildiği rapor edilmiştir. Ancak bu çalışmalar prematüredir ve laboratuvar koşullarında yapıldığından gerçek hayatta bu sürelerin ne kadar olacağı konusu henüz açıklığa kavuşturulmuş değildir. COVID-19’un genetik materyalinin (RNA) dışkı örneklerinde tespit edilmesine karşın, fekal-oral yolla gelişen bir enfeksiyon da henüz kanıtlanmış değildir.

ABD Gıda ve İlaç Dairesi’ne göre Norovirüs ve Hepatit A virüsü gibi gıdalarla bulaşabilecek gastro-intestinal virüsler bulunmasına karşın, COVID-19 solunum yolu hastalıklarına neden olan bir virüstür. Bu nedenle COVID-19’la mücadelede gıdalara yönelik özel bir önlem gerekmemekte ancak özellikle bu salgın günlerinde gündelik gıda hijyeni kurallarına uyulmasının ayrı bir önemi olduğunun altı çizilmektedir. Gıdaların üretiminde işletmelerden başlayarak mutfaklardaki tüketim aşamalarına kadar alınacak gıda güvenilirliği önlemleri, gerek mevcut gıda zehirlenme risklerinden korunmak gerekse sağlıklı gıdalara ulaşmak yönünden kritik öneme sahiptir.

Bu basit önlemler arasında, temizliğe özen göstermek, çiğ ve pişmiş gıdaları birbirlerinden ayrı tutmak, yiyeceklerin doğru ısılarda pişirilmesi ve doğru ısılarda saklanması bulunmaktadır. Alınacak bu basit önlemler, diğer gıda kaynaklı hastalıklardan korunma yanında, COVID-19’a karşı da bir önlem alınmasına yardımcı olacaktır.

İrlanda Gıda Güvenliği Otoritesi tarafından, ellerin ve mutfak malzemelerinin sabunla ve bulaşık deterjanı ile yıkanması sonucu virüsün elimine edilebileceği, çamaşır ya da bulaşık makinelerinin 60 °C’de çalıştırılması ile riskin uzaklaştırılmasına yeteceği belirtilmiştir.  COVID-19’un gıdaların yüzeyinde yaşama ihtimali üzerine yetersiz düzeyde çalışma vardır. Benzer virüsler üzerine yapılan çalışmalarda, bazı gıdaların üzerinde virüslerin yaşama ihtimali yokken, bazı gıdalarda olduğu tespit edilmiştir. Üzerinde yeteri kadar çalışma bulunmayan COVID-19’un da gıdaların yüzeyinde yaşayıp yaşayamayacağını ön görmek şimdiden imkansızdır. Bu nedenle açık satılan gıdalarda (ekmek, meyve, salata barı vb.) bilinen iyi hijyen kurallarının eksiksiz uygulanması ile gıdalara olası bulaşmaların önüne geçmek önemlidir. Bu tür açık gıdalara yönelik çalışan personel de hijyen kurallarını sıkı sıkıya uygulamalıdır. Bu gıdaların muhafaza, teşhir ve satın alma koşullarına da dikkat etmek gerekir.

Gıdalarla temas etme ihtimali olan yüzey, alet ve ekipmanların sıklıkla yıkanıp temizlenmesi ve gerekirse dezenfekte edilmesi, COVID-19’un kontamine yüzeylerden gıdalara geçmesini engellemeye yardım eden bir faktördür. Mümkünse, evlerde ve gıda işletmelerinde, acil durumlarda kullanmak üzere belirli noktalarda el dezenfektanlarının bulunmasında fayda vardır. Gıda üreten ve satan işletmelerde yüzeylerin, kullanılan alet ve malzemelerin temiz olmasına dikkat edilmelidir. Gerek işletme çalışanları gerekse müşteriler hijyenik tedbirlere uymalıdırlar. İşletme personeli eldiven kullanıyorsa, eldivenleri sıklıkla değiştirmeli ve her eldiven değiştirdiğinde ellerini yıkamalıdır. Müşteriler özellikle marketlerde sosyal mesafeye dikkat ederek ve gıdalarla fazla miktarda temastan kaçınarak, market içinde ve özellikle ödeme noktalarında hijyenik tedbirlere uymalıdırlar.

Taze olarak tüketilecek meyve ve sebzelerin satın alınması esnasında temiz ve bütünlüğünü koruyor şekilde satın alınması ve evlerde sadece akan duru suyla yıkanması yeterlidir. Gıdaların sabunlu suyla yıkanmasına gerek yoktur. Gıdaların dezenfektanlarla yıkanmaya çalışılması ise kimyasal madde zehirlenmesi gibi beraberinde başka riskler getirebilir. Gıda ambalajlarından şüphelenildiği durumlarda, gıdalar ambalajından dikkatlice çıkartılıp temiz bir yere alındıktan sonra ambalaj maddesi uzaklaştırılmalı ve eller sabunlu su ile yıkanmalıdır. Gıdalardan şüphelenildiği durumlarda ise gıdaların 60-65°C’de 3 dakika pişirilmesi yeterlidir. Bu sıcaklıklarda virüs sayılarında önemli derecede azalma meydana gelecektir.

Sonuç olarak, şu an için COVID-19 hastalığının yayılmasında gıdaların rol oynamadığı düşünülse de virüsü bulundurma ihtimaline karşı gıdalar ve gıdalarla temas eden yüzeyler için alınabilecek hijyen tedbirleri ihmal edilmemelidir. Bilinmelidir ki gıdalardan kaynaklanabilecek herhangi başka bir hastalık nedeniyle vücut direnci düşeceğinden, solunum yoluyla COVID-19 bulaşması durumunda vücudun virüs enfeksiyonu ile mücadelesini de zafiyete düşecektir. Bu nedenle COVID-19 sürecinde bilinen tüm gıda güvenilirliği tedbirlerinin alınmasının ve bu tedbirlere uyulmasının gerek bireysel gerekse de toplum sağlığı açısından önemi bulunmaktadır.

Prof. Dr. Gürhan Çiftçioğlu
İstanbul Kültür Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi
Beslenme ve Diyetetik Bölümü


KAYNAKLAR

  • WHO (2020): COVID-19 and food safety: guidance for food businesses. World Health Organization, WHO reference number: WHO/2019-nCoV/Food_Safety/2020.1, 07.04.2020.
  • FDA (2020): Food Safety and the Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). US Food and Drug Administration, Food Safety During Emergencies Report, 14.04.2020.
  • FSAI (2020): COVID-19 (Coronavirus). Food Safety Authority of Ireland, 09.04.2020.