“Beyin sisi” tıpta kullanılan genel bir tanım değil; kronik yorgunluk, MS ve kanser gibi hastalıklarda görülen açık seçik düşünememe durumunu ifade eder. Son zamanlarda iyileşmekte olan COVID-19 hastalarında da görülmeye başlayan bu durumun Alzheimer riskini tetikleyip tetiklemediği araştırılıyor..
COVID’in beyinde yarattığı hasarlar basit bir zihinsel bulanıklık olarak açıklanamaz. Bu semptomlar baş ağrısı, kaygı bozukluğu, depresyon, halüsinasyonlar, kâbusa benzer rüyalara kadar uzanan geniş bir spektruma yayılmış durumda. İnme ve nöbetler de bu listeye dahil. Bir araştırmada COVID hastalarının %80’inin nörolojik sorunlar yaşadığı ortaya çıktı.
Virüs beyne nasıl giriyor?
Virüsün beynin koruma altındaki korteks bölgesine nasıl girdiği ve istila ettiği konusu hâlen gizemini koruyor. Sinirbilim Derneği’nin (Society for Neuroscience-SFN) 50. yıllık toplantısında sunulan bildirilerde SARS-CoV-2’nin beyindeki tüm faaliyetleri –beyne sızması, beyin bölgeleri arasında dağılması, sinirsel işlevleri bozması- tek tek ele alındı.
Virüsün sinir hücrelerine girerken hangi “kapıyı” kullandığı araştırmacılarda kafa karışıklığı yaratıyor. Çünkü sinir hücrelerinde “moleküler demirleme noktaları” bulunmuyor. Oysa akciğer hücrelerinde bu noktalardan bol miktarda bulunuyor.
Bir olası giriş yolu, sinir hücrelerinde bulunan NRP1 reseptörü. Bu reseptöre eşlik eden furin enzimi de viral sızmalara izin verebiliyor.
Ne var ki soru hâlâ yanıtlanmış değil. Hücreye girişte tercih edilen yol NRP1 reseptörü ve furin enzimi mi? SFN 2021 basın bülteninde bazı beyin bölgelerinde NRP1 ve furin’in mevcudiyetinin saptandığı açıklandı. En fazla bulunduğu alan beynin bellek ve öğrenmeden sorumlu hipokampus bölümü.
Bir başka kapı da periferik sinir sistemi üzerinde yer alıyor olabilir. Periferik sinir sistemi beyinden ve omurilikten yayılan, kaslar ve organlar dahil olmak üzere vücudun diğer kısımlarına yayılan bütün sinirleri içerir. Virginia Eyalet Üniversitesi’nden bir grup bilim insanı SARS-CoV-2’nin periferik sinir sistemleri üzerinden beyne ulaşabildiğini ileri sürüyor.
Virüsün hangi kapıdan beyne ulaştığı konusunda henüz bir görüş birliği sağlanmış değil. Bu arada bir başka görüş de COVID nörolojik semptomlarının nedeninin enflamasyon olduğu yönünde. Enflamasyonun kan beyin bariyerini geçerek veya burnun içindeki hücrelerin enfekte olmasıyla çevrelerindeki nöronları öldürdükleri ve beyne ulaşabildikleri düşünülüyor.
Beyne giren virüs ne yapıyor?
Peki, virüs açık bulduğu bir kapıdan beyne girince ne yapıyor?. Davis’teki Kaliforniya Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden John H. Morrison ve ekibi beyinde virüsün nasıl dağıldığını araştırdı. Maymunlar üzerinde yürütülen bir çalışmada virüsün izleri (proteinler ve genetik malzeme) korteksin çeşitli bölgelerinde bulundu. Ekip ayrıca nöronları ölmesiyle birlikte koku korteksinde enflamasyon tespit etti. Morrison bulgularını şöyle açıklıyor: “Virüsün doğrudan koku alma sistemine girmesiyle nöronlar enfekte olur ve birden fazla beyin bölgesine yayılır. COVID-19’un nörolojik komplikasyonlarının olası nedeni budur. Virüsün yerleştiği alanlardan biri de beynin Alzheimer’dan etkilendiği bölgedir. Dolayısıyla virüs bir kez bu noktaya ulaşınca hafif bilişsel bir hasar ve demans yaratabilir.”
Bir diğer araştırma konusu da COVID’in beynin işleyişini nasıl etkilediği ile ilgili. Kanada’daki bazı enstitülerde yapılan EEG ölçümlerinde, hafif geçirilen COVID vakalarında bile beyin faaliyetlerinde değişiklikler tespit edildi. Testleri pozitif çıkan 42 COVID hastası ile grip benzeri semptomlar gösteren kontrol grubunun beyin dalgalarının kuvveti karşılaştırıldı. COVID grubundakilerde 4 ay sonra bile beyin dalgalarının kuvveti düşüktü. Ne var ki bu grupta aylar sonra bile bazı ölçümler normalden düşük çıkıyordu.
Reyhan Oksay
