Yeşil Gelecek Endeksi (YGE) MIT Technology Review Insights tarafından yürütülen bir araştırma izlencesi olup, sponsorları da Kyndrl, Intel ve Iris Ceramica Grup’tur. Araştırmada derinlikli ikincil veriler kullanıldığı gibi, iklim değişikliği, yeşil enerji ve karbonsuzlaştırmaya olanak sağlayacak teknolojiler konularında küresel uzmanlar ile mülakatlar da yapılmaktadır. Araştırma kapsamına alınan 76 ülke ve bölgede beş bileşenden oluşan endeks ölçülerek yeşil geleceğe yönelik hazırlık düzeyi belirlenmektedir.
Raporun yazarı Ross O’Brien, editörü ise Michelle Brosnahan. Rapora dünyanın çeşitli ülkelerinden katkı yapan nitelikli profesyoneller ve akademisyenler var. Rapor yönetici özeti ile başlıyor, ardından beş bölüm (Giriş: Biraz gelişme ve biraz uzlaşı / Değişen kader / Karbon emisyonu ve enerji Dönüşümü / Yeşil Toplum ve Temiz yenileşim / İklim değişikliği) ve bir sonuç bölümü yer alıyor.
Yeşil Gelecek Endeksi 2023: Kritik sonuçlar
Bu yıl üçüncü kez yayınlanan rapora göre karbonsuzlaşmaya yönelik olarak ekonomik ve sosyal projelerde ve stratejilerde büyüme gözleniyor. Bu çabaların küresel olarak olarak servet, teknoloji ve uzmanlığa göre değişiklik gösteriyormuş. 2023 sıralamalarına bakıldığında gelişmekte olan ülkelerde ve dezavantajlı gruplarda fonlama çabalarının etkileri gözleniyormuş.
Endekste yer alan ülkeler puanlarına göre dört ana kümeye ayrılıyorlar: Yeşil Liderler, Yeşilleşen Orta Grup, İklim Tembelleri, İklim Mümtenileri yani Çekimserleri (”abstainer” kavramı aslında çekimserlikten biraz daha ağır bir ifade, bilerek konudan uzak duruşu tanımlıyor).
2023 raporundaki kritik sonuçlar şöyle çıkmış:
- Yeşil liderler düzeylerini istikrarlı biçimde korumuşlar. En üstte yer alan üç ülke (İzlanda, Finlandiya, Norveç) 2022 ile aynı kalmış. İlk 10’daki ülkelerden sadece biri Avrupa dışından yani Güney Kore (10.luktan 8.liğe çıkmış). Yeşil liderler grubuna sadece Lüksemburg girmiş (28.likten 16.lığa yükselmiş). Bu yeşil liderler düşük karbon odaklı tutumlarını sürdürmüşler ama kabaca yarısı geçen yıla göre düşen puanlar almış. Bu duruma bakılırsa çabalar artıyor ama ilk kazanımlar düşüyor!
- Yeşilleşen orta ülkeleri sürdürülebilirlik politikalarını eyleme geçiriyorlar ve birçoğu bu konuda ilerleme kaydetmiş. Gelişmekte olan ülkeler sürdürülebilirlik politikalarını ekonomik teşviklerle bağlantılandırıyorlarmış. Örneğin, Güney Afrika 31.likten 25.liğe çıkmış, Uruguay 38.likten 26.lığa çıkmış. Gelişmekte olan ülkeler içinde en yüksek dereceyi alan ülke geçmiş yıllarda olduğu gibi Costa Rica (24.sırada).
- Servet fark yaratıyormuş. Gelişmekte olan ülkeler ekonomik ve sürdürülebilirlik çabalarını bağlantılamayı sürdürseler de Yeşil Gelecek Endeksi’nde sıralamaları aşağılarda kalıyormuş. Sıralama ile kişi başına GSYH rahatsız edici gerçeğe işaret ediyor. Serveti yüksek olanların düşük karbonlu bir gelecek konusundaki durumları daha parlak!
- Sadece ekonomi geleceği tanımlamıyormuş. Puanlarını yani sıralarını yukarıya çıkaran 35 ülkenin 17’si yoksul ülkelermiş. Arjantin ve Endonezya 2023’te en hızlı yükselişi sağlayarak 20. ve 21. olmuşlar, hem de 48. ve 49.luktan sıçrayarak! Bu başarının arkasında yatan en önemli faktörlere bakıldığında Arjantin’in yeşil toplum puanı ve Endonezya’nın karbon emisyonu puanı!
- Karbonun yüklenilemeyen ağırlığı söz konusuymuş, varolmanın dayanılmaz hafifliği gibi! Ekonominin fosil yakıta bağımlılığı ve doğal kaynakların aşırı kullanımı puanların düşmesine yol açıyormuş. Birçok iklim tembelleri karbon yoğun sektörler nedeniyle ağırlaşmış durumda. Avustralya kendini karbon yoğun bir ülkeden karbonsuz ülke sınıfına taşımaya başlamış. Ülkenin bu yeni politikaları nedeniyle sıralamadaki yeri de 10 sıra yükseğe 42.liğe yükselmiş!
Endeksin kapsam ve içeriği
İlk 2 endeksteki gibi YGE beş bileşenden oluşuyor:
- Karbon emisyonları
Bu bileşende ülkelerin genelde karbon dioksit emisyonlarıyla ne derecede etkili başa çıkabildikleri ölçülüyor. Bunun için şunlar kullanılmaktadır: GSYH’ya göre milyon ton olarak toplam karbondioksit emisyonu / Son 5 yılda karbon dioksit emisyonundaki değişim (toplamda, ulaşım ve tarım sektörleri bazında).
2. Enerji dönüşümü
Bu bileşende ülkede enerji üretimi, temiz ve yenilenebilir enerjinin katkısı ve büyüme oranı ölçülüyor. Bunun için şunlar kullanılmaktadır: Son 5 yılda yenilenebilir enerji üretiminin gigawat-saat olarak büyümesi / Son yılın enerji tüketiminde yenilenebilir enerjinin yüzdesi / Son 5 yılda nükleer enerji üretiminin gigawat-saat olarak büyümesi / Son yılın enerji tüketiminde nükleer enerjinin yüzdesi. Bu ölçümde nükleer enerjinin temiz enerji olarak kabul edilmesi gerekip gerekmediği tartışmalı elbette!
3. Yeşil toplum
Bu bileşende hükümetin, sanayinin ve toplumun yeşil uygulamaları ne ölçüde benimseyip destekledikleri ölçülüyor. Bunun için şunlar kullanılmaktadır: Yeşil bina sertifikalı (LEED) binaların nüfustaki milyon kişi başına sayısı / Son 5 yılda net ormansızlaşma değişimi – hektar olarak doğal orman büyümesi ile planlanmış ormanlaştırma projelerinin bileşimi olarak / Elektrikli araç stok sayısının nüfustaki milyon kişi başına sayısı
4. Temiz yenileşim
Bu bileşende düşük karbonlu gelecek inşası için yenileşim çevresi ölçülür, yeşil patentlerin göreli yayılımı, temiz enerjiye sınır ötesi yatırım, gıda teknolojisine yatırım gibi. Bunun için şunlar kullanılmaktadır: Yeşil fikrî mülkiyette büyüme – GSYH’ya göreli olarak son 5 yılda sürdürülebilir teknolojiler veya süreçler ve çözümlere ait tescil edilmiş patentlerdeki artış olarak / GSYH’nın yüzdesi olarak son 4 yılda temiz enerji çabaları için ülkenin aldığı ve tedarik ettiği yatırım miktarı / Gıda teknolojisine ilişkin yeni başlangıç yatırımlarının ülkenin nüfusundaki milyon kişi bazında oranı
5. İklim politikası
Bu bileşende iklim politikasının tutku ve etkililiği (karbon finansman girişimleri, sürdrülebilir tarım politikası ve salgının zararlarını telafisi için harcamaların yeşil ekonominin geriye kazanımı için kullanılması dahil) ölçülür. Bu ölçümde şunlar kullanılmaktadır: Paris Antlaşması ve Ulusal Katkı Beyanı ile uyumlu konulmuş iklim amaçlarına yönelik politika eylemlerinin derecelendirilmesi ve değerlendirilmesi / Karbon yakalama ve tutma düzeyini arttırmak için uygulanan yasal çerçeve ve politikanın derecelendirilmesi ve değerlendirilmesi / Karbon vergileri, karbon tahvilleri ve karbon emisyon ticareti gibi araçların kullanımı yoluyla şirketlere ve yatırımcılara karbon emisyonu maliyeti konusunda finansal teşviklerin verilmesi / Sürdürülebilir tarım politikalarının kapsayıcılık ve etkili uygulamalarının sıralama yapılarak değerlendirilmesi / Karbonsuzlaştırmayı hızlandırıcı paketlerin analizi ve derecelendirilmesi – ea) ülkenin yeni enerji yatırımlarının fosil yakıt projelerine oranı yani enerji dönüşüm etki puanı ve eb) Yeşil enerji uyarıcı girişimler – ülkenin sürdürülebilir , düşük karbonlu kritik altyapı projelerine (ulaşım, su, kamu alanları, enformasyon vb.) toplam harcamaların yüzdesi / Likit doğal gaz (LNG) tedariki şok uyarısı – ülkenin enerji dönüşüm programlarında LNG tedarik zincirlerine verdiği göreli önem ve ilgi.
Endeksin içinde ilk dört bileşenin ağırlığı yüzde 60, beşinci bileşenin ağırlığı yüzde 40 olarak alınmıştır.
Endekste ikinci (enerji dönüşümü) ve beşinci (iklim politikası) bileşenlerde 2023 yılında yenilikler yapılmıştır.
YGE 2023’te ülke sıralamaları
Yukarıda belirttiğimiz üzere ülkeler bu raporda dörde bölünmüş: Yeşil Liderler (20 ülke) , Yeşilleşen Orta Grup (20 ülke), İklim Tembelleri (20 ülke), İklim Mümtenileri yani Çekimserleri (16 ülke).
Şekil (Figure) 3’de bu kategorilere göre ülkeler görülmektedir.
Şekil (Figure) 4’te ise Yeşil liderler ve tembellerin gelir düzeylerine sıralamasında en iyi 10 ve en kötü 10’un çizelgeleri gözükmektedir.
Aşağıda yer alan Şekil (Figure) 5’te Bileşen 1 ve Bileşen 2’nin en iyileri (yeşil liderler) ve en kötüleri görülmektedir:
Aşağıda yer alan Şekil (Figure) 8’de Bileşen 3 ve Bileşen 4’ün en iyileri (yeşil liderler) ve en kötüleri görülmektedir:
Aşağıda yer alan Şekil (Figure) 11’de Bileşen 5’in en iyileri (yeşil liderler) ve en kötüleri görülmektedir:
Ya Türkiye?
Ülkemizin geleceğine ilişkin 18 tane Orta Vadeli Program yapılmış ve hedefler tutmamıştı. Şimdi 19. (OVP 2024-2026) yapıldı. Pek tutacağa benzemiyor nicel ve nitel değerlendirmeler yapıldığında. Gerçi içinde yeşil dönüşüm bölümü de var. Gel gör ki, bu da “yeşil yıkama” gibi bir görünüm arz ediyor.
Diğer yandan Türkiye, Paris Anlaşması bağlamında sunduğu Ulusal Katkı Beyanı’nda 2038’de emisyonlarının 800 milyon tona ulaşacağını sonra da 2053’de (15 yıl sonra) sıfırlayacağını söyleyerek net sıfır sözü veriyor. Türkiye’nin mevcut yutak alanlarının sera gazı tutma kapasitesi 50 milyon ton düzeyine gerilemiş (orman yitimleri nedeniyle). Ne olacak geri kalan 750 milyon ton emisyon? Bu vaatlerin katılımcı biçimde belirlenmediğini de belirtelim. Kısacası, Türkiye ne ciddî bir hedef beyanı verebiliyor, ne bu hedeflere yönelik ciddî bir eylemlilik içine giriyor! Dostlar alışverişte görsün durumu yani! Bakalım 30 Kasım-12 Aralık 2023’de Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Dubai’de Expo City’de düzenlenecek COP28’de ne buyuracak AKP hükümeti?
Ülkemizin YGE sıralamasındaki durumu nedir diye bakarsak, genel olarak 76 ülke içinde 63’üncüyüz, fena halde leman durumu yani! Girdiğimiz öbek 3,83 puanla en kötü dördüncü öbek yani iklim mümtenileri (imtina edenleri) öbeği! Raporda üç yıldır bu öbekte 60’lı sıralarda patinaj yapıyoruz – ülkemizin ASR (Anti Patinaj Sistemi) yok çünkü; 2021: 68’incilik, 2022: 69’unculuk, 2023: 63’üncülük! Bu dördüncü öbek, raporda şöyle tanımlanmış: Yeşil gelecekte arkada kalacaklar, çünkü çağcıl, temiz ve yenileşimci bir ekonomiyi geliştirme konusunda ne bağlılık var ne de gelişme!
Ünlü bir BAE deyişi varmış: Kapıyı çalan cevabını alır (Ne ekersen onu biçersin demekmiş). Eh öyle gerçekten!
İ. Melih Baş