2017'de yayınlamış olduğumuz yazı, “Mutluluğun Çerçevesi İyi Yaşam Unsurları” başlığını taşıyordu, gidip onu da okuyabilirsiniz öncelikle. Bu yazı da onu tamamlayıcı bir yazı olacaktır. Acaba mutluluk nasıl gerçekleşir? Herkesin istediği mutluluğun gerçekleşmesi ‘her şeyin gönlünce olması’ ile olanaklı mıdır? Bu “her şey” nelerdir?
Başlıkta vurguladığımız bu bağlamda bir tartışmadır. Şimdi teknik ayrıntıya girelim. Kişi başına Gayri Safi Millî Hasıla mı (GSMH – İngilizce GDP) önemli, yoksa Gayri Safi Millî Mutluluk (GSMM) mu? Elbette ikincisi ama birincisini de içeren biçimde diye düşünebilirsiniz! Bu bağlamda geliştirilmiş endeksler var.
Bhutan GSMM Endeksi
Bu endekslerden biri Bhutan’da geliştirilmiş ve ölçülüyor: Gayri Safi Mutluluk Endeksi (İngilizce Gross National Happiness GNH) Endeksi.
GSMM’nin tanımı
GSMM el kitabına göre, GSMM’nin özellikleri şunlar:
Bütünsellik: İnsanların gereksinmelerinin ruhsal, maddi, fiziksel ve toplumsal tüm boyutlarını kapsamak
Dengeli: GSMM’nin yollama yaptığı boyutlarda dengeli gelişme
Kolektif: Mutluluğa birleştirici kollektif bir olarak bakmak
Sürdürülebilir: Hem şimdiki hem de gelecek kuşakların iyi olma durumunu göz önüne almak
Eşitlikçi: İyi olma hali düzeyinin kabul edilebilir ve eşitlikçi olarak dağıtımında başarılı olmak
Bu yaklaşımın batı merkezli yaklaşımlardan iki önemli farkı var. Birincisi muhtelif bilimsel alanları kapsayan, yani çok disiplinli bir yaklaşım söz konusu. İkincisi sorumluluk ve diğer güdülenmeyi göz önüne alan hususları içselleştirmesi özelliği. Endeks Dasho Karma Ura önderliğindeki Bhutan Çalışmaları Merkezi.
GSMM’un bileşenleri
Endeks geliştirilirken öncelikle Bhutan’da değer verilen, ölçülerek geliştirilmeye çalışılan 4 stratejik alan belirlenerek çok disiplinlilik somutlaştırılmış. Bunlar şöyle belirlenmiş:
- Sürdürülebilir ve eşitlikçi bir sosyo-ekonomik kalkınma
- Çevresel koruma
- Kültürün korunması
- İyi yönetişim
İkinci adımda bu 4 temel stratejik alana dayalı olarak 9 spesifik boyut belirlenmiş. Bunlar da şöyle:
- Kamu politikasının geleneksel boyutları üçlü olarak
- Yaşam standardı
- Sağlık
- Eğitim
- Ayrıca
- Psikolojik iyilik hali (Öznel iyilik halinin ötesinde)
- Zaman kullanımı
- Topluluksal canlılık
- Kültürel çeşitlilik
Bir de artan bir önemle yaygınlaşan iki boyut olarak
- Ekolojik çeşitlilik
- İyi yönetişim
Bu 9 boyutta çok sayıda istatistiksel çalışmaya dayalı olarak tasarımlanan ve saptanan toplam 33 gösterge aslında bize mutluluğun cam küresini gösteriyor. Şimdi bunlara da bakalım.
| TABLO 1 : GAYRÎ SAFİ MİLLÎ MUTLULUK ENDEKSİ | |
| BOYUT | GÖSTERGELER VE AĞIRLIKLARI (%) |
| 1. Yaşam standardı | 1.1. Kişi başına gelir (% 33) |
| 1.2. Sahip olunan varlıklar (% 33) | |
| 1.3. Konut olanağı (% 33) | |
| 2. Sağlık | 2.1. Kişisel olarak beyan edilen sağlık (% 10)
2.2. Sağlıklı günler (% 30) 2.3. Maluliyet (Sakatlık) (% 30) 2.4. Zihinsel sağlık (% 30) |
| 3. Eğitim | 3.1. Okuryazarlık (% 30)
3.2. Okullaşma (% 30) 3.3. Bilgi (% 20) 3.4. Değer (% 20) |
| 4. Psikolojik iyilik hali | 4.1. Yaşam doyumu (% 33)
4.2. Olumlu duygular (% 17) 4.3. Olumsuz duygular (% 17) 4.4. Manevi yaşam (spritüellik) (% 33) |
| 5. Zaman kullanımı | 5.1. İş (% 50)
5.2. Uyku (% 50) |
| 6. Topluluksal canlılık | 6.1. Bağış (zaman ve para) (% 30)
6.2. Güvenlik (% 30) 6.3. Topluluksal ilişki (% 20) 6.4. Aile (% 20) |
| 7. Kültürel çeşitlilik ve esneklik | 7.1. Sanatsal beceriler (% 30)
7.2. Kültürel katılım (% 30) 7.3. Ana dilde konuşma (% 20) 7.4. Uyum yolu (% 20) |
| 8. Ekolojik çeşitlilik | 8.1. Yaban yaşamı hasarı (% 40)
8.2. Kentsel meseleler (% 40) 8.3. Çevreye karşı sorumluluk (% 10) 8.4. Ekolojik meseleler (% 10) |
| 9. İyi yönetişim | 9.1. Siyasal katılma (% 40)
9.2. Hizmetler (% 40) 9.3. Yönetişim performansı (% 10) 9.4. Temel haklar (% 10) |
GlobalEconomy ENDEKSİ
2012’de yayına başlayan bu sitede ülkeler 0 (mutsuz) ile 10 arası puanlanarak mutlulukları ölçülmektedir. Raporda ülke halkları yaşam kalitelerini 0-10 arasında ölçeklendirerek değerlendirmektedir. 2022 sonuçlarına göre, 134 ülke arasında en mutlu ülke 7,8 puanla Finlandiya olurken, Türkiye 4,61 puanla 105’inci sırada yer alabilmiş. Neyse ki, Afganistan gibi 134'üncü olmamış, kısmet mi desek, kader yani yazgı mı? Yazgı dersek eğer, kim yazdı bu yazıyı yahu? Muhalefet mi?
Dünya Mutluluk Raporu
10 yıldır yayınlanan DMR (İngilizcesi ile World Happiness Report WHR) mutluluk ölçümü bir öznel iyilik hali ölçümü aslında. Bu da üç göstergeden oluşuyor: yaşam değerlemeleri, olumlu duygular (etkileme) ve olumsuz duygular (etkileme). Yaşam değerlemesi katılımcıların 0 (en kötü) ile 10 (en iyi) arasındaki zihinsel değerlemelerinden oluşuyor. Olumlu duygular, üç soruya evet-hayır yanıtlarından oluşuyor. Bu sorular şöyle: gülme, zevk alma, ilginç bir şeyi öğrenme veya yapma deneyimleri. Olumsuz duygular da aynı biçimde evet-hayır soruları. Bu sorular da şöyle: endişe, üzüntü ve kızgınlık deneyimleri ile ilgili. Sonra da ülkeler arasındaki mutluluk ortalamasını açıklayıcı bir regresyon çalışması yapılmış. Bu regresyonda da bağımsız değişkenler olarak “kişi başına GSMH, Sosyal destek, Doğumda yaşam beklentisi, Yaşam tercihlerini yapmada özgürlük, Cömertlik, Yolsuzluk algısı, Distopya ve Artık” gibi unsurlar kullanılmış.
DMR 2023 Raporu’nda ilk sırada 7,842 puan ile Finlandiya var. Sonuncu (146) ise 2,523 puan ile Afganistan. Çizelgede ülkemiz 4,948 puanla 102. sırada yer almış. Neden diye merak ederseniz, araştırabilirsiniz. Benim bir tahminim var elbette ama sizi etkilemeyeyim!
Sonuç
Uzun sözün kısası, bir ulusun ya da ülkenin gelişmişliğini hâlâ salt ekonomik büyüme ile ve onu da bir yığın eleştiriye uğrayan bir yöntemle ölçülen Gayri Safi Millî Hasıla ile değerlendirmek yanlışından Türkiye vazgeçmelidir artık 2023’te. İvedilikle Bhutan’da tasarlanan dizgeye benzer bir tasarımla yeni bir bütünsel başarım modeli oluşturulmalı ve yukarıda andığımız diğer ölçümleri de göz önüne alarak Gayri Safi Millî Mutluluk ölçülmelidir.
Okuma önerileri
Mutluluk ekonomisi (Murat Şeker), Mutluluk ve İktisat (Gökhan Karabulut), Mutluluk Konservesi (Orhan Tüleylioğlu), Mutluluk Ekonomisi ve Mutluluğun Makroekonomik Belirleyicileri (Tuba Şahinoğlu), Manevi İhtiyaçlar ve Mutluluk Ekonomisi (Erdal Türkkan), Finans ve Mutluluk Ekonomisi (Ed. Şeyma Şahin Kutlu) vd.
Okumaları yaparken dinlemeniz önerisiyle bir de müzik parçası öneriyorum: Umutsuzluk kaçar türkülerimizden! (Yeni Gün Grubu, solist: Gültekin Tetik). Niye mi? Umut yoksa mutluluk yok da ondan! Kök (mut) nedeniyle!
Melih Baş