İleri teknolojiye dayalı yerli ve milli ürünler tasarlayan bir şirketi sıfırdan oluşturmak uzun yıllar alır. Peki eldeki şirketlere sâhip çıkıyor muyuz? Yerli ve Milli mi istiyorsunuz? O zaman eldekilerini heder etmeyin!
Northern Electric Telekomünikasyon AŞ’nin (NETAŞ), Türkiye’nin telefon santrali ihtiyacını yerli üretimle karşılamak üzere, Kanada’nın Northern Electric şirketiyle ortak girişim olarak 1967 yılında kuruldu. Bu süreçte, Kanada’nın fahri konsolosu Yavuz Kireç’in gayretlerini belirtmek gerek. Şirket, tamamen mekanik olan “cross-bar” santrallerini 1972’de Ümraniye’de üretmeye başladı.
Dünya, ekonomik bölgelere ayrılmış durumda. Kuzey Amerika NAFTA olarak adlandırılıyor, Avrupa EFTA, bizde “Gümrük Birliği” olarak adlandırılıyor. Bu ikisinde, birinin ürünleri diğerinde kolayca kullanılmasın diye standartlar farklı, uyumsuzluklar yaşanmakta. NETAŞ, cross-bar teknolojisini NAFTA’dan aldığı için bir dizi uyumsuzluğu vardı, örneğin santraller, aynı santral bölgesi içinde ücretlendirme yapmıyordu. Ama, bizim fatura düzenleme alışkanlığımız, her telefon bağlandığında bir kontör, her üç dakikada bir de bir kontör bedelini aboneye yazmak üzerine. Bunun uyarlanması gerek. Kanada, bu işi NETAŞ’ta kurduğu üç kişilik bir ARGE ekibine yaptırdı.
Kanada ekibi bulamadı, ama…
Türkiye’den yurt dışını aramanın operatör yardımıyla değil de otomatik yapılmasını da NETAŞ’ın kurduğu, Kanada yapımı uluslararası geçit santraline borçluyuz. Bu santral Tahtakale’de. Ama ilk Kurban Bayramı’nda santral “çökmüş”, yurt dışı ile bağlantımız kopmuştu.
Hemen Kanada’dan uzmanlar geldi. Sorun bulunamadı. Ama, o üç kişilik ARGE ekibi, buldu. İki ARGE’cinin Kanadalılar'ı kahve içmeye dışarı çıkardığı sırada, üçüncüsü, gerekli düzeltmeleri yaparak santralin çalışmasını sağladı. Düzeltmeleri yapan Tanju Argun. Bu başarı, NETAŞ için bir dönüm noktası olmuştu. Aşama aşama, ilk önce “arıza nedeni hakkında görüş bildirme”, sonra “çözüm önerme” yetkisi, ardından bunu Kanada denetiminde uygulama derken, sonunda Kanada, “Al, bütün yazılımı sen geliştir” noktasına gelmişti. Tanju Argun’u Genel Müdürlüğe taşıyan yirmi yıllık bir serüven. Anılarını yazsın, kitabını tamamlasın, hep birlikte okuruz.
Northern Electric, zaman içinde Nortel Networks, sonra Nortel adını aldı ve geleceği görememek yüzünden battı. Şirketi tasfiye eden finans kuruluşu JP Morgan, dünya üzerindeki tüm Nortel şube ve iştiraklerini kapatırken bir tek NETAŞ’a dokunmadı. NETAŞ, 1995’lerde yaptığı uzun erimli strateji çerçevesinde bir yandan Nortel’in tüm dünyada kurulu santrallerinin bakım ve yenilenmesini üstlendi, bir yandan da çoğu TSK ihtiyacını, ASELSAN iş birliği ile karşılamaya koyuldu.
Sıfırdan ve yabancı teknoloji transferi kullanmadan geliştirdiği yerli ve milli ürünler arasında, iletişimin yanı sıra, dost-düşman ayrıt etme sistemi, füze güdüm elektroniği dâhil onlarca ileri teknoloji ürünü var. Müjdat Altay’ın Genel Müdürlüğü döneminde NETAŞ on kat büyüdü. 148 milyar USD (kaynak: TİM) olan ihracatımızın ancak %3,2’si ileri teknoloji ürünlerinden oluşuyor (kaynak: TÜİK), Netaş’ın tüm ihracatı bu kapsamda. Geçen sene yazılım ihracatında gene birinci oldular.
NETAŞ, 4G baz istasyonu teknolojisini ilk olarak 1997 yılında Kara Kuvvetleri için geliştirmişti. İhale kapıda göründüğünde, bir deneme sistemi (ULAK) kurarak çalıştırdı. Ama, “4G yetmez 5G olsun” dendiğinde; 5G de henüz belirlenmemiş olduğu için 4.5G’ye karar verildiğinde, NETAŞ’ın önü kesilmiş oldu. Sorun değil, şimdi 4.5G de geliştirildi. Ama bugüne kadar kurulan baz istasyonlarının çoğunluğu Çin kaynaklı.
JP Morgan bir finans kuruluşu. NETAŞ gibi bir teknoloji şirketini üzerinde taşımak istemiyor. Haklı. Satacak. Türkiye’de hiçbir sermaye, ASELSAN’ın sâhibi olan ve NETAŞ’ın %15 hissesini elinde tutan TSKGV bile JP Morgan’ın elindeki hisseleri almaya niyetli değil. Çinlilerin alacağı konuşuluyor.
Yerli ve Milli mi istiyorsunuz? O zaman eldekilerini heder etmeyin!
Ali Akurgal