Alexander Graham Bell işitme engellilere dil öğretmeni yetiştiren bir okulda işitme engellilerin duymasına çare olacak bir teknik aygıt peşinde koşarken, telefon aygıtını geliştirmişti. Bell’in hem annesi hem de eşi sağırdı. Dedesi ve babası da sağırlık ile ilgili çalışmalar yapmışlardı. Bu arada bilenler çoktur ama yine de anımsayalım. Bell’den önce Antonio Meucci patentini parasızlıktan alamadığı ve teletrofono dediği icadına ait projeyi Western Union adlı telgraf şirketine vermiştir. Yıllar sonra Bell telefonun patentini alır ve Western Union ile yüklü bir sözleşme imzalar. Ne rastlantı ama değil mi? Kısmet işte! Yoksa kader mi?
Yıllar geçti ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Körlük ve Sağırlığın Önlenmesi Birimi 2007’den beri Bell’in doğum günü olan 3 Mart’ı Dünya (Kulak) İşitme Günü (World Hearing Day: WHD) olarak kutluyor. 2016’ya dek adı Dünya Kulak Bakımı Günü idi. Bu günün amacı işitme yitiminin önlenmesi ve kulak bakımının geliştirilmesi olarak belirlenmiş. Her yıl bir ana tema ile bir gündem belirleniyor.
İşitme yitimi, genetik nedenlerle, doğumdaki komplikasyonlar nedeniyle olabileceği gibi, belli enfeksiyon hastalıkları, süreğen kulak enfeksiyonları, belli ilaçları kullanma, aşırı gürültüye maruz kalma ve yaşlanma nedenleriyle de olabiliyor.
Normal işitmede 20 dBHL’ye dek düşük sesleri işitmek olanaklı iken, dereceler giderek farklılaşıyor. Hafif işitme yitimi (25-39 dBHL), orta işitme yitimi (40-69 dBHL), ağır işitme yitimi (70-89 dBHL), çok ağır işitme yitimi (90 dBHL+).
Çok büyük bir kitleden söz ediyoruz aslında. DSÖ’nün çalışmalarına göre, dünyadaki nüfusun yüzde 5’i (yaklaşık 466 milyon kişi ve 34 milyonu çocuk) işitme yitimine maruz. Rakamın 2050’de 900 milyonu aşacağı kestirimleniyor.
Türkiye’de ise rakamın 3 milyon kişi olduğu belirtiliyor. TÜİK’e göre, nüfusumuzun % 3,7’si işitme cihazı kullanarak yaşıyormuş. Bilimsel çalışmalarda bu oran % 5-7 arasında gözüküyor.
WHD : GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SEYİR
Geçmiş yıllardaki WHD’lerin ana temalarına kısaca bakmak gün hakkında aydınlatıcı olabilir. Bakalım.
2015’de ana tema “Güvenli biçimde dinlemek” idi. Amaç, rekreasyon erekli ses maruziyetinde sesin şiddetinin yüksekliği (gürültü) nedeniyle oluşan işitme yitimine dikkat çekmekti. Yaşları 12-35 arasında olan 1,1 milyar kişi bu bağlamda tehdit altında.
2016’da ana tema “Çocukluk işitme yitimi: hemen davran işte böyle” idi. Amaç çocuklukta oluşan işitme yitimlerinin yüzdesini azaltmak için kamusal sağlık önlemlerine ilişkin bilgilerin sağlanmasına dikkat çekmekti. Çocukluk işitme kaybının % 60’ı önlenebilir nitelikteymiş DSÖ’ye göre.
2017’de ana tema “İşitme kaybı için harekete geç: anlamlı bir yatırım yap” idi. Amaç, işitme kaybının ekonomik etkilerine dikkat çekmekti. DSÖ, küresel olarak yıllık maliyetin 750 milyar dolar düzeyinde olduğu sonucuna ulaşan bir çalışma yapmıştı. Maliyet-etkili önlemler de önerilmişti: erken tanı, işitme aygıtlarıyla iyileştirme vb.
2018’de ana tema “Geleceği işit” idi. Amaç, gelecek on yıllarda işitme yitimi olan insanların sayısındaki artışa dikkat çekmek olarak belirlenmişti.
2019’da ana tema “İşitmeni kontrol et” idi. İşitme yitiminin getirdiği yüklerin büyük kısmının saptan(a)mamış işitme güçlüklerinden kaynaklandığı anlatılmaya çalışılmıştı. Hatta bunun için DSÖ tarafından mobil aygıtlarda kullanılabilen bir işitme kontrol uygulaması yazılımı yararlanıma sunuldu.
2020 YILININ ANA TEMASI
2020 yılında ana tema olarak “İşitme kaybı sizi kısıtlamasın. Yaşam için işitme” olarak saptanmış. DSÖ, bu ana temayla, insanlara zamanında ve etkili müdahalelerle işitme yitiminin önüne geçilebileceği iletisini vermek istediğini belirtiyor. Bunun eğitim, istihdam ve iletişim için çok önemli olduğu vurgulanmış. DSÖ’ye göre dünyamızda kulak ve işitme bakımı yetersiz. DSÖ uyarıyor: kamusal sağlık dizgeleri bunu kapsama alanına almalılar. Çünkü bu konuda yardıma gereksinmesi olanların yalnızca % 17’si yardıma ulaşabiliyormuş!
SONSÖZ: 2020 BEETHOVEN YILI
Sahi, 2020 yılı Beethoven’ın 250. Doğum yılı olması nedeniyle Beethoven Yılı olarak kutlanacak. Konumuzla ilgisi? Beethoven, 1770’de doğmuş, ardından 1801’de işitme sorunları yaşamaya başlamış, 1807’de tümüyle sağır olmuş. Bugün AB marşı olan 9. Senfonisi sağırlık döneminin ürünü. Beethoven 3. Senfonisini (Eroica), Napolyon’a Avrupa’ya demokrasi getirdiği için adamış ama, Napolyon kendisini imparator ilan edince bu adamayı geri almış! Gerçek sanatçılar eski ya da yeni imparatorları, kralları ve padişahları sevmezler oldum olası!
Prof. Dr. Melih Baş