Bilim gazeteciliği

Müfit Akyos Y
Bilim gazeteciliği

The Guardian gazetesinde haftalık Bad Science isimli köşenin de yazarı olan Ben Goldacre (http://www.badscience.net/), yazılarında ve kitaplarında özensiz gazetecilerin bilimle çelişen yazılarını ve bilimsel verileri saptıran yayınları ve kişileri ele almaktadır.

“Bilimi anlatmanın en iyi yolunun, sahte bilimi didiklemek” olduğunu vurgulayan Dr. Goldacre’nin bu yaklaşımı doğru olmakla birlikte bilim yazarlığını yalnızca bu açıdan ele almak özellikle bilimle ilgisi çok zayıf olan bizim gibi ülkelerde bilim karşıtlığını besleyebilir endişesini taşımaktayım.

Gazeteciliğin en genel anlamda “haberdar etmek” olarak tanımlanabilecek varlık nedenine “bilim gazeteciliği” de dahildir. Gazeteciliğin hiçbir türü kulaktan dolma bilgilerle yapılamayacak olsa da bilim gazeteciliği hiç yapılamaz. Bu nedenle bilim yazarlığı ve gazeteciliği, “bilimi laboratuvardan alıp halka sunma, bilim dünyası ile halkı buluşturma” gibi önemli bir görevi yerine getiren gazetecilik olarak tanımlanabilir. Bilim gazeteciliğinin, bilim dünyasında ödül kazananların duyurulmasından konferans haber ve özetlerine, bilimsel yayınlardan çeviri ve alıntılara, bilimsel buluşlardan biyografilere geniş bir faaliyet alanı vardır. Bilimin bilinirliğinin artmasının geleceğimiz açısından önemi nedeniyle bilim gazeteciliğinin önemi daha da artmaktadır.


Bilim haberciliğinden beklenen “yaratıcı, yenilikçi ve anlaşılabilir bir şekilde yazılı, sözlü ve görsel anlatı biçimleriyle” okuyucuyu tatmin edici bilgi vermesi ve haberdar etmesidir. Bilim gazeteciliği tanımını netleştirebilmek için ticari amaçla yeni teknolojileri özellikleriyle tanıtan veya raporlayan “teknoloji yazarlığı”ndan kesinlikle ayırmak gerekir.

Bilim gazeteciğinin bazı önemli özelliklerine değinecek olursak: Bilimsel konuların kökeninde karmaşık konular vardır ve bunlar anlaşılır bir biçimde okuyucuya aktarabilmelidir. Bilim haberciliği yapan gazeteciler bilim dünyasının ve habere konu disiplinlerin diline yakın olmalıdır. Haberin bilime ilgi duyan her düzeyde okuyucu tarafından okunulacağı düşünülerek bilimsel terminolojiyi sıradan okuyucu için anlaşılabilir kılarak anlaşılabilirlik ön planda tutmalıdırlar.

Haber konusunun bir arka planı olmalıdır. Okuyucunun bunu bilmesi beklenmemelidir. Böylece haberin güvenirliği artacağı gibi meraklısı için konuyu izleme olanağı da verilmiş olur.

Bilim gazeteciği yapanların haberleri için kaynak olarak bilimsel dergileri, yayınları, makaleleri kullanmaları nedeniyle bilimsel araştırma yönteminin mantığı ile ön yargılardan ve inançlardan uzak durma yaklaşımını benimsemeleri beklenir. Böylece haber daha az “tık” alsa da doğruluk oranı yüksek olacaktır.

Bilimsel konularda tarafsızlık ilkesi, oluşmuş ortak görüşe karşı henüz doğrulanmamış bilimsel görüş ve yaklaşımların konunun bütün taraflarının görüşlerini yansıtmak uğruna habere konu edilmesi anlamına gelmemelidir. Bilim dünyasının en hassas olduğu konulardan birisinin kaynak gösterme olduğu dikkate alınarak kişi ve belge kaynağı kesinlikle verilmelidir.

HBT örneğinde olduğu gibi bilim gazeteciliği için “dergiciliğin” daha önemli olduğundan hareketle ve durumdan vazife çıkararak HBT için bilim gazeteciliğine katkıda bulunacak girişimleri tartışmaya başlayabiliriz.

Günlük yayınların bilimsel haberlerinde sıkça rastlanılan hatalardan uzak durulması için bilim gazetecilerinin gazetelerde ve çalışmalarının kamuoyuna doğru ulaştırılabilmesi için teknoparklarda, üniversite ve kamu araştırma kurumlarında işlendirilmeleri önerilebilir.

Gazeteciliğin ülkemiz adına hiç de hoş olmayan çağrışımlara neden olduğu karanlık günlerde bir de bilimsel gazetecilikten söz etmek ne kadar anlamlıdır diyecek olanlara karanlıklarımızı aydınlatmada bilimi yaygınlaştırmadan ve bilimsel yaklaşımlardan güç alabileceğimizi söyleyebilirim (bu noktada Cumhuriyet Gazetesi’nin teknoloji muhabiri tutuklu gazeteci Hakan Kara’ya da bir selam göndermemiz gerekiyor).

Meraklısına not: http://www.wfsj.org/course/tr/ adresinden Çevrimiçi Bilim Haberciliği Kursu Projesi’nin Türkçesine erişilebiliyor.

Müfit Akyos


Bu yazı HBT'nin 63. sayısında yayınlanmıştır.

Müfit Akyos