Will Smith'in Oscar töreninde attığı tokadı duymayan kalmamıştır. Elbette astrologların gündemdeki her konu hakkında yaptıkları gibi bu konuda da bir yorumda bulunmalarını beklememek hata olurdu. Aşağıda bir Tweet görüntüsü paylaşıyorum.
Astrolojiye inanan birisi için bu tür argümanlar son derece akla yatkın görünür ve hatta inançlarının perçinlenmesini sağlar. Bu argümanı pek çok açıdan analiz edebiliriz ama bu hafta bu "yanlışlanabilirlik" açısından değerlendirerek Karl Popper'ı anmak istedim. Nedir bu "yanlışlanabilirlik"?
Elbette ismi kendisini anlatan bir terim ama direkt ve olduğu gibi anlamak yanılmaya sebep olabilir. "Yanlışlanamaz" bir önerme ya da argüman, onu sınama imkânımız olmadığı anlamına gelebileceği gibi; birbirine zıt iki olayı da açıklayabildiği için, ne yaparsan yap hep "doğru" çıktığı anlamına da geliyor. Bu konudaki en anlaşılır örneğine Cemal Yıldırım'ın "Bilim Felsefesi" kitabında rastlamıştım:
"... boğmak amacıyla bir çocuğu suya iten biri var. Bir de tam tersine, çocuğu kurtarmak için boğulmayı göze alan bir başkası var... Adler'e göre her iki adam da aşağılık kompleksinin etkisinde davranmıştır; şu farkla ki, biri cinayet işleyebileceğini, diğeri yüce bir eyleme yetenekli olduğunu kendine ispatlamak gereksinimi duymuştur."
Cemal Yıldırım yukarıdaki gerekçeyle "aşağılık kompleksi" teorisinin yanlışlanamaz olduğu, dolayısıyla da bilimsel olamayacağını öne sürüyor. Bu bağlamda oldukça haklı; çünkü bir A kişisinin aşağılık kompleksine sahip olduğundan eminsek; ona çocuk emanet etmeden önce bir öngörüde bulunamıyoruz. Oysa bilimsel geçerliliği olan bir argümanda böyle hissetmezsiniz. Metali ısıtınca genleşeceğini bilir, cisme kuvvet uygulayınca kütlesine ters orantılı olarak ivmeleneceğini öngörürüz.
Yukarıdaki astrolojik önermenin sorunu, Will Smith "sabırlı davranıp" o tokadı atmasaydı da aynı açıklamanın yapılabilecek olmasıydı. Dolayısıyla bir öngörü kuvveti bulunmuyor. Örnekler çeşitlendirilebilir:
- Tokat attı: Balık çok duygusaldır. Will Smith balık olduğu için dayanamadı ve tokat attı.
- Tokat atmadı: Balık çok duygusaldır. Will Smith balık olduğu için içinde volkanlar patladı ama içine atmayı tercih etti.
- Tokat attı: Akrepler kincidir. Will Smith bir akrep. Karşılığını vermese olmazdı ve verdi!
- Tokat atmadı: Akrepler kincidir. Will Smith bir akrep. Kinini içinde tutacak. Şimdi bir şey demedi ama bir gün o sunucudan intikamını alacak.