Afrika’nın yağmur ormanlarında yaşayan avcı- toplayıcı topluluklar, gezegenin en küçük yapılı insanları arasında yer alıyor. Yetişkin bir erkeğin boyu nadiren 1.50 metreyi buluyor. Bu da dünya ortalamasından 25 cm kısa oldukları anlamına geliyor.
Bölge dışında yaşayan insanların Pigme adını taktığı Afrikalı avcı-toplayıcı topluluklar, Orta Afrika’nın sık ağaçlıklı ormanlarında yaşıyor. Yaşamlarını yabani meyve ve ot toplayarak, balıkçılık yaparak, maymun ve antilop avlayarak sürdürüyorlar. Bu insanların en belirgin özellikleri görece olarak küçük bir cüsseye sahip olmaları. Pigme adı, eski Yunancada cüce anlamına gelen bir sözcükten türetilmiştir.
Küçük cüssenin avantajları
Bazı antropologlar bu grubun bu kadar kısa boylu ve ufak tefek olmalarının kendilerine büyük bir avantaj kazandırdığını düşünüyor. Özetle, bu sıcak ve nemli ortamda, ter dökerek kendini soğutması gereken cüssenin küçük olması biyolojik avantaj sağlıyor. Fakat diğer bilim insanları aynı fikirde değil. Onlara göre kısa boylu olmaları tamamen bir tesadüf. Afrika yağmur ormanlarında yaşayan insanlar çok uzun süredir, başta hepatit B ve C gibi çeşitli enfeksiyon hastalıklarıyla mücadele etmek zorunda kalmıştı. Bu insanları korumak üzere evrilen genler, düşük düzeyli büyüme hormonları ile ilgiliydi.
Bu tartışmaya son noktayı koymak için Paris’teki Pasteur Enstitüsü’nden bilim insanları 300 Afrikalı avcı toplayıcıdan alınan kan ve tükürük örneklerinden oluşturulan DNA veri tabanından yararlandılar. Bu 300 avcı-toplayıcı Afrikalı, Kamerun, Gabon ve Uganda’da yaşıyordu. Ayrıca yağmur ormanlarının dışında yaşayan ve tarımla uğraşan 300 Afrikalıdan daha örnekler alındı.
Bütün bu veriler bir bilgisayar algoritmasından geçirildi. Algoritma DNA’ların şans eseri mi oluştuğunu, yoksa doğal seçilim sonucu mu oluştuğunu kesin olarak anlıyordu. Ortaya çıkan sonuç, beklemedikleri kadar ayrıntılı bilgiler içeriyordu: Avcı-toplayıcı popülasyonların hemen hemen hepsinin DNA’sının 8. kromozomunda doğal seçilim izini taşıyan bir işaret vardı. Oysa tarımla uğraşanlarda böyle bir işaret yoktu. TRPS1 adı verilen geni düzenleyen genetik bölge, iskelet gelişiminde çok önemli bir rol oynuyordu. Araştırmayı yürütenler doğal seçilimin, bu grupta kısa boylu olanları kayırdığı sonucuna vardılar.
İleri araştırmalar boy ile ilgili olmayan genlerde de doğal seçilimin izlerine rastladılar. Bu genler çeşitli virüslere karşı koruma sağlayan proteinlerden sorumluydu. Aynı TRPS1’de olduğu gibi bu genler de avcı-toplayıcılarda belirginken, tarımla uğraşanlarda yoktu. Çalışma Current Biology isimli bilim dergisinde yayımlandı.
Orman yaşamına uyumluluk sağlayan genler
Bu bulgulara göre ufak tefek olmak ve virüslere karşı sağlam bir koruma kalkanına sahip olmak, Afrika’nın yağmur ormanlarında yaşayan avcı-toplayıcıları için çok kritik bir uyumdu. Pasteur Enstitüsü’nden araştırma lideri genetikçi Lluis Quintana-Murci bu çalışmanın ilerde bu spesifik popülasyon için daha etkili ilaçlar geliştirilmesine yardımcı olacağını düşünüyor.
Santa Barbara’daki Kalifornia Üniversitesi’nden antropolog Thomas Kraft bu çalışmanın ortaya çıkarttıklarını şöyle yorumluyor: “İnsanların boyu ve virüslere dayanıklılık, evrimin birbirinden bağımsız olarak yürüttüğü iki ayrı hedefidir.” Kraft ileri çalışmalarla bu evrimsel baskının modern avcı-toplatıcı topluluklarda hala etkili olup olmadığını araştırmayı planlıyor.
Londra’daki Francis Crick Enstitüsü’nden popülasyon genetikçisi Pontus Skoglund, bu spesifik uyum yeteneğinin nerede ve ne zaman ortaya çıktığı ile ilgili daha fazla bilgi edinmek istediğini dile getiriyor. “Bugün avcı-toplayıcı yaşam tarzını benimseyen çok fazla insan yok” diye konuşan Skoglund, “Bu araştırmalar geçmişte olan önemli süreçlerle ilgili yararlı bilgiler sunacak” diyor.
Reyhan Oksay
