Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılına girdik. Hataları doğru okuyarak, tarihten dersler çıkararak ileriye bakma zamanı. Bundan 100 yıl önce küllerinden doğmuş bir cumhuriyetin kuruluş zorluklarını hepimiz çok iyi biliyoruz. O yüzden umutsuzluğa, bıkkınlığa yenik düşme gibi bir lüksümüz yok. Asla olamaz. Umutsuzluğa düştüğün anda, kendini umut olarak gör, diyor Robert Koleji öğrencilerinin seslendirdiği Cumhuriyet Marşı’nda..
Elinizde tuttuğunuz bu dergi 7 yıldır bu savaşı veriyor. Atatürk’ün “Benim manevi mirasım akıl ve bilimdir” sözleri bizim de var olma amacımız. Tam da bu nedenle, zorluklarla boğuşarak bilim ve teknolojiye, yeni gelişmelere, sorunlara, ufuk açıcı inovasyonlara odaklanarak yola devam diyoruz. Tabii sizlerin de desteğinizi ve katkınızı yanımıza alarak… Cumhuriyetin ikinci yüzyılının çok daha farklı olacağını ve ilk yüzyılın dersleriyle, tüm kötü deneyimlerden arınarak herkesin mutlu olacağı bir ülkede yaşayacağını gelecek nesillerin, gönülden inanıyoruz.
***
Bu sayıda kapağa SpaceX, Tesla ve Twitter'ın patronu Elon Musk’ı taşıdık. Biliyorsunuz Musk 4 yılda kurduğu ve 60’ın üzerinde ülkeye kapsama alanı sağlayan Uzay Uydu İnternet Ağı (Starlink) ile stratejik açıdan önemli bir güç ele geçirdi. Teknoloji milyarderi, bazen bu gücünü öngörülemeyen şekilde kullanıyor. Bu gücü kullanma biçimleri ise küresel alarm veriyor. Çok sayıda ülkenin ordusu uzay internetini kullanıyor. Ama endişeleri de var. Avrupa Musk’a mahkum olmamak için kendi uzay interneti için düğmeye bastı. Amazon’un patronu Bezos, Musk’ı orada yalnız bırakmaya hiç niyetli değil. Çin de kolları sıvadı. Elon Musk, Türkiye’de de uzay interneti için şirketini kurdu.
Prof. Dr. Cengiz Toklu da yazısında Kessler teorisinden yola çıkarak yakın yörünge çöplerden oluşan bir kuşağa mı dönüşecek? diye soruyor.
Doğanın kayıp yasası... Özlem Kayım Yıldız ilginç bir konuya el atmış. Şimdiye dek dile getirilmemiş bu yasa evrim sürecinin, sadece yaşayan organizmalarda değil atomlardan yıldızlara tüm kompleks doğal sistemlerde var olmasını tanımlıyor. Hem çeşitlilik her karmaşıklık üretiyor. Hem uzmanların hem de düşünürlerin yayınladıkları bildiri üzerine bu yazı.
Cumhuriyetin harcında bilim kadınlar
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100. yılında Bilim Akademisi ve Ekol Vakfı önemli bir projeye imza attı. Cumhuriyetin ilk yıllarında erkek egemen iş kolu kabul edilen bilimsel araştırmalara yönelen 12 Türk kadınının bu zorlu yolculukta hem bilim hem de kadın olmanın ağırlığıyla gösterdikleri üstün çabanın ve başarının kitabını hayata geçirdiler.
Türkiye bilgisayarla 1960 yılında tanıştı. Tanol Türkoğlu aylık dizisi Dijitalem’de güzel bir iş çıkardı ve 100. yılda ülkenin bilgisayar evriminin kilometre taşlarını yazdı.
Atatürk’ün okuduğu altını çizip notlar çıkardığı kitapları merak ediyorsanız Anıtkabir Derneği ücretsiz olarak PDF’lerini açtı. Yararlı bir hizmet.
Avrupa demokrasisi krizde…
İsrail-Filistin savaşında İsrail’i eleştirdiği için ünlü piyanistimiz Fazıl Say’ın İsviçre’de vereceği bazı konserleri iptal edildi… Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısından sonra Avrupa’da Rus sanatçılara karşı sansür uygulandı. Örneğin Frankfurt Kitap Fuarı’nda Rus yazarların eserlerinin sergilenmesine getirilen engelleme, 2022 Eurovision Şarkı Yarışması’ndan Rusya’nın çıkartılması, bazı Batılı ülkelerde Tolstoy ve Dostoyevski gibi klasik Rus yazarlarının eserlerinin raflardan kaldırılması... Pek çok Avrupalı, ülkelerinde siyasetin işleyiş tarzından hoşnut değil. Bu, demokrasi dışında başka bir rejim altında yaşamayı kabullenecekleri anlamına mı geliyor? Reyhan Oksay yazdı.
“Ulus Devletin Çatısını Sökmek Üzerine” Doğan Kuban eski yazısında “Cumhuriyetle birlikte doğan biri olarak Cumhuriyetin gençlere vermeye çalıştığı Türk ulusu ve Türkiye Cumhuriyeti kavramlarıyla yetiştim. Ulusçuluğun bütün öğelerine ve uç konumlarına tanık olarak Türklerin ulus bilincinin sınırlılığı ile de, pek çok Türk gibi dertlendim. Bugün dünyanın bütün kıtalarında sadece ulus-devlet var…” diyor.
Müfik Akyos’un yazısı 12. Kalkınma Planı hakkında ”Bir ülkenin geleceğini planlamanın heyecan ve içtenliğinden yoksun, adeta bir danışmanlık şirketinin dünya ve Türkiye tespitlerinden hareketle öngörülerinden oluşan bir rapor derim” diyor. “Önce kim ölecek?” yapay zeka her alanda hakimiyetini sürdürüyor. Tanol Türkoğlu insan doğrudan teması kesmeden yapay zekanın tanrısı olabilir mi? diye soruyor.
Penisini tutan heykelin gizemi
Karahantepe’de ortaya çıkarılan bir buluntu büyük ilgi gördü. Aşağı yukarı 2 metre yüksekliğindeki çıplak erkek heykeli. Falluslu heykel, Göbekli Tepe ve çevresinde bulunan heykeller arasında en eski boyalı heykelden sonra Neolitik dönemin en etkileyici eserlerinden biri olarak dikkat çekiyor. Nilgün Özbaşaran Dede yazdı.
Üç ölümcül koronavirüs türüne karşı tek bir aşı: Bilim insanlarının son geliştirdikleri bir pan-koronavirüs aşısı, fare çalışmalarında üç ölümcül koronavirüs türüne karşı etkili bulundu. Yakında insan denemelerine başlanacak. Böylece küresel sağlık açısından büyük önem taşıyan evrensel koronavirüs aşısına kapı aralanmış oldu.
Uyku apnesi: Uyku apnesi olan kişilerde inme, sistemik hipertansiyon, akciğer hipertansiyonu, koroner arter hastalığı, sağ ve sol kalp yetmezliği, tip 2 diyabet, obezite, karaciğer yağlanması, cinsel isteksizlik ve depresyon gelişimine sebep olabilir. Bahçeşehir Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Doç. Dr. Merih Kalamanoğlu Balcı ve Dr. Nazlı Zeynep Uslu yazdı. Kültür Üniversitesi’nden Prof. Nihal Sarıer’ın yazısı ise mRNA aşıları ve Nobel 2023 Tıp ödülü hakkında.
Grafik Bilgi’de 2024 yılında 113 milyon kişinin küresel orta sınıfa katıldığını göreceksiniz. Peki Türkiye’de bu sayı ne olacak? Batuhan Sarıcan hazırladı. Bilimin Merceğinden Mikrobiyomlar adlı yazı dizimizin üçüncüsü var bu hafta.
Denizkuşları... İyi ana baba olabilirler, ama ya kişilik çatışmaları...Yeni bir araştırma insanlar dışındaki başka hayvanların da kendilerine yanlış bir eş seçtiklerinde kişilik çatışmalarına girip bunun olumsuz sonuçlarıyla yüzleşmek zorunda kalabileceklerini gösteriyor. Rita Urgan derledi. Hayvanlar Dünyası’nda.
Tavuk suyu çorbası, hastanın şifası
Hasta olduğumuzda ilk akla gelen tavuk suyuna güzel besleyici bir çorba. Emin olun bu sadece Türkiye’ye özgü değil. Birçok ülkede hem de yüzyıldır bu amaçla pişiriliyor, içiliyor. Dayton Üniversitesi’nden Beslenme uzmanı Doç. Colby Teeman “Gerçekten hastaya yardımcı oluyor mu?” sorusunun peşine düşmüş. Sevilen rahatlatıcı yiyeceklerin arkasında bilimsel olarak ne var? Bilim ve Beslenme’de.
Evrende trilyonlarca yıldız var. Peki uzay niye kapkaranlık? Meraklı Çocuk’ta. Bilgi Küpü’nde Marie Curie’nin bilinmeyen bir yönünü bulacaksınız.
***
Cumhuriyet bizden ikinci yüzyıla yelken açmamızı bekliyor. Bu dergi karınca kararınca, sizlerin katkısı ve desteği sayesinde büyüyerek bu amaç doğrultusunda hareket edecek.
Sevgiyle ve bilimde kalın.
