Emeğin payı daralırken… Gelir ve servet uçurumu derinleşiyor; verimlilik artarken ücretlerin payı geriliyor. Bu sayımızın kapağında, Türkiye’nin emek gelirlerinin millî gelir içindeki payı bakımından dünya ve AB ortalamasının belirgin biçimde gerisinde kaldığını verilerle gösteren dosyayı öne çıkarıyoruz. Bayram Ali Eşiyok’un kaleme aldığı çalışma, 2009–2025 dönemi boyunca emek payındaki aşınmayı, uluslararası karşılaştırmalarla ve sanayide verimlilik/ücret makası üzerinden tartışıyor.
Bu sayıda neler var?
• Beynin “Anahtar” Proteini: Cypin: Rutgers Üniversitesi’nden araştırmacılar, sinapslardaki protein trafiğini düzenleyen cypin adlı proteinin hafıza ve öğrenmede kritik bir rol oynadığını ortaya koydu. Bulgular, Alzheimer ve Parkinson gibi hastalıklara yönelik yeni tedavi stratejilerine kapı aralıyor.
• Demansla Mücadelede En Büyük Engel: Geç Teşhis UCL öncülüğündeki kapsamlı bir meta-analiz, demans tanısı için ortalama 3,5 yıl beklendiğini; erken başlangıçlı olgularda sürenin 4 yılı aştığını gösteriyor. Stigma, sağlık sistemindeki aksaklıklar ve belirtilerin “normal yaşlanma” sanılması gecikmenin başlıca nedenleri.
• İnsanoğlunun Buğdayla İmtihanı – 2 : Dr. Yeşim Gürbüz, Dr. Sibel Şensu, Dr. Elife Kımıloğlu, Dr. Nusret Erdoğanİstinye Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Patoloji ABD
Çölyak hastalığının tarihsel seyri, glutensiz beslenmenin bugünü ve bilimin ışığında yanılgılar… Serinin bu bölümünde klinik izlek ve beslenme tartışmaları ele alınıyor.
• Denizaltında 20 milyar dolar: Derin Deniz Madenciliği — Müfit Akyos Enerji dönüşümü için gereken nadir metaller ve okyanusların dibinde süren tartışma: Ekolojik riskler, hukuki boşluklar ve teknoloji. Dosyanın bu bölümünde derin deniz madenciliğine devam ediyoruz.
• Dijital Beklenti — Tanol Türkoğlu “Test et, tahmin etme!” Yapay zekânın denetimi, telif ve ifade özgürlüğü tartışmaları… Bir yanda regülasyon açığı, diğer yanda sınırsızlık arzusu. Makinelerin “kontrolü ele geçirmesi” söylemini sorgulayan bir yazı.
Cehalet Birikimi Üzerine
Doğan Kuban İbni Sina’dan bugüne uzanan bir hesaplaşma: Bilim ve felsefeden uzaklaşmanın toplumsal bedelleri.
• Dijital Çağın Distopyaları: 1984’ten günümüze “Büyük Birader”in yeni yüzleri: Şirket gözetimi, sosyal kredi, veriyle biçimlenen toplumsal kontrol. Günümüz distopyalarının haritası.
• Hayvan Çiftliği 80 Yaşında Orwell’in klasiğine yeni bir gözle bakış: Sadece bir Sovyet alegorisi değil; hayvan ajansı ve insan-merkezcilik eleştirisi.
• Meraklı Çocuk — Pas Nedir? — Mercan Bursalı Yağmur, oksijen ve demirin görünmez kimyasal dansı… Günlük hayattan örneklerle pasın bilimi. Dijital nüshada Meraklı Büyükler de var.
• Sinemanın Geleceği: Dijital Prodüksiyon — Öğr. Gör. Cem Uçar (İstanbul Kültür Üniversitesi) Dev LED hacimler ve oyun motorlarıyla gerçek zamanlı çekim: Maliyet, sürdürülebilirlik ve yaratıcılık üçgeninde yeni sinema dili.
• Grafik Bilgi — 2030’un En Hızlı Büyüyen Meslekleri Yapay zekâ çağında iş gücü: Büyük veri, FinTek, makine öğrenmesi ve yeşil mühendislikte sıçrama.
• Hayvanlar Dünyası — Leopar Fokların ‘Şarkıları’ Antarktika’nın ninnileri: Altı yıllık kayıtların analizi, su altı çağrılarındaki ritmik düzenin iletişimdeki rolünü açığa çıkarıyor.
• Dizi: Bilimin Sınırlarını Zorlayan 10 Kavram (7) “İnsan Dili Sadece Bir Kez Evrildi… Peki Neden?” Dilin kökeni, biliş ve düşünme: Türümüzü ayıran karmaşık becerinin evrimsel ipuçları.
• İTÜ & İş Bankası’ndan Deprem Araştırma Merkezi (MATAM) Marmara’nın aktif fayları için kalıcı, disiplinler arası bir izleme ve analiz üssü: 3B fay haritaları, deniz–kara veri entegrasyonu, sensör ağları ve yüksek başarımlı hesaplama altyapısı.
Yapay zeka ve deprem
• Deprem Araştırmalarında Yapay Zekânın Vadettikleri — Prof. Dr. Şakir Şahin Eksik veri tamamlamadan erken uyarıya, artçı şok modellemeden hasar tespitine… Sismolojide veri odaklı yeni yöntemler.
• Araştırma Gündemi — Nilgün Özbaşaran Dede
Ekolojik iyileşme ile insan refahı arasındaki boşluğu kapatma çağrısı;
AGU Advances’ta yayımlanan çalışmaya göre Antarktika üzerindeki ozon tabakasındaki “duraklama”yı stratosfer sirkülasyonundaki yavaşlama açıklıyor;
Endonezya Sulawesi’de 1–1,5 milyon yıllık taş aletler insan evrimi öyküsünü yeniden yazdırabilir.
***
Bilim yalnızca laboratuvarda değil, hayatın merkezinde. Bu sayıyı hazırlarken, veriye dayalı tartışmaların ve eleştirel düşüncenin rehberliğinde hem bireysel hem toplumsal sorulara ışık tutmak istedik. Desteğinizle, bilimin kamusal değerini birlikte büyütüyoruz. Bu ülkeyi bilim okur yazarlığı kurtaracak.
Bilimi destekleyin. HBT’yi destekleyin ki yayını bu zor ekonomik koşullarda bile sürdürebilelim… Dijital dergiye aboneliğiniz de önemli bir destek anlamına gelir…
Özlem Yüzak
