Parlaklıklarını döngüsel olarak değiştiren yıldızlar evrende çok da ender değil. Bunlar genelde eşlerini dönüşümlü olarak örten çift yıldızlar. Fakat bir yıldızı düzenli olarak karartan özel süreçler de var. Cambridge Üniversitesi astronomlarından Leigh Smith ve ekibi, bugüne kadar hiçbir sınıfa girmeyen bir yıldız keşfetti. Gizemli cisim VISTA teleskopu ile gökyüzü taraması yapılırken bulundu. Bu projeyle neredeyse on yıldan bu yana bir milyara yakın yıldızdaki parlaklık değişimi takip ediliyor. Bu gözlem sırasında hiçbir kategoriyle girmeyen değişken yıldızlar bulunuyor ve bunlar araştırmacılar tarafından WIT (“Whak is this”) olarak isimlendiriliyor.
Bu WIT yıldızlarından biri dünyamızdan yaklaşık olarak 25.000 ışık yılı uzaklıktaki dev yıldız VVV-WIT-08. Güneşinki kadar büyük bir kütleye sahip olmasına rağmen ondan yüz misli büyük. Spektrasyonu, yaklaşık 3.600 Kelvin’lik etkili bir sıcaklığa sahip oldukça soğuk bir dev olduğunu gösteriyor. Burada ilginç olan şu: Bu dev yıldız uzun yıllar hiçbir değişim göstermezken, 2012 ilkbaharında birden bire kararmış ve ışıma gücünün yüzde 97’sini kaybetmişti. 200 gün kadar devam eden bu karanlığın ardından yıldız yeniden daha önce olduğu gibi parlamaya başladı. Kararmanın bu kadar uzun ve yoğun olması son derece ender. Teleskop gözlemleri sadece 17 yıl kadar geriye uzandığı için bunun bir seferlik mi yoksa düzenli olarak tekrarlanan bir olay olup olmadığı bile bilinmiyor.
Astronomlar bugüne dek düzenli olarak tekrarlanan uzun karanlık dönemlerine sahip iki yıldız biliyorlar. Bunlardan biri 27 yılda bir eş yıldızının toz diski tarafından örtülen Epsilon Aurigae iken diğeri de 69 yılda bir kararan Kırmızı Dev TYC 2505-672-1 olarak bilinir. Fakat VVV-WIT-08 farklı: Daha önce bilinen değişen yıldızların hiçbirinde, görünür ve kızılötesi ışığın tüm dalga aralıklarını eşit olarak etkileyen bu kadar büyük bir parlaklık kaybı görülmedi. Bununla ilgili veriler ekibe, Varşova Üniversitesi’ndeki OGLE teleskopundan alınan görüntülerle sağlandı. Araştırmacılar bu fenomenin nedenini bulmak için, sistematik olarak akla gelen tüm nedenleri kontrol etmelerine rağmen, herhangi bir açıklama bulamadılar.
VVV-WIT-08’in ışık eğrisi, bilinen hiçbir yıldızın değişkenliğiyle örtüşmüyor. Işık eğrisinin simetrisi Kırmızı Dev’deki oynamalara uymuyor ve genç bir yıldız için cisim bu olayın dışında çok düzenli ve istikrarlı ışıyor. Bu yüzden karartmanın dışarıdan gelmesi gerekiyor. Mesela yıldızı örten karanlık ve büyük bir gökcismi gibi. ‘Söz konusu gökcismi dev yıldıza yerçekimiyle bağlı olmalı, çok zayıf ışımalı ve dünyanın yarıçapından daha büyük bir yarıçapa sahip, eliptik görünümlü olmalı’ diyen araştırmacılar bir model yardımıyla olası tüm adayları kontrol ettiler. En olası karartıcı yıldız, yoğun bir toz diskiyle çevrili olan bir eş yıldız olabilirdi. Ancak bu tür çevresel disklerin tipik özellikleri gözlemlerle uyuşmuyordu.
‘Diğer bir açıklama dev yıldızın malzemesini soğurarak, geniş bir gaz diski oluşturan bir eş yıldız olabilirdi’ diyor araştırmacılar. Dev yıldızdan, eş yıldızın yerçekimi alanın madde transferi örtülü bir diskin varlığını açıklayabilir ve bu senaryo yıldızın beklenenden niçin daha küçük olduğuyla ilgili bir açıklama da sunuyor. Ancak araştırmacılara göre bu senaryolardan hiçbiri dev yıldızın ne ile bu kadar uzun süre karartıldığını tam olarak açıklayamıyor. Kararmanın süresi, derinliği ve akromatikliği bu olayı olağanüstü ve sıra dışı kılıyor, yani gizi hala çözülmüş değil. Fakat araştırmacılar buna benzer olaylar keşfetmeyi umuyorlar. Hatta VISTA- araştırması çerçevesinde iki aday bulunmuş bile olabilir.
Nilgün Özbaşaran Dede
