Evrendeki ilk yıldızlar ve galaksilerin ne zaman oluştuğu sorusu, çok uzaktaki ilk cisimleri görünür kılacak teleskopların yetersizliği nedeniyle net bir şekilde yanıtlanamamışı. Astronomlar bu yüzden 13 milyar yıldan daha eski olan çok az galaksi biliyorlar. Bu tür yıldız kümelerinin bugüne kadarki en eski temsilcileri, Büyük patlamadan 400 milyon yıl sonra oluşan GN-z11 ve yakın zamanda keşfedilen HD1 galaksisidir. Bu galaksi Büyük Patlamadan 330 milyon yıl sonra oluşmuştu ve bu yüzden bugüne kadarki en eski galaksi olarak biliniyordu.
Ancak şimdi ortaya yeni bir rekor sahibi çıktı. Yeni rekor sahibi James-Webb uzay teleskopuyla keşfedildi. Teleskobun yakın kızılötesi kamerası (NIRCam), 0,5 ila 6 mikrometrelik yakın- kızılötesi aralığında çalışıyor ve bu nedenle yoğun kırmızıya kayan ışık kaynaklarından yayılan dalga boylarını hassas bir şekilde yakalayabiliyor. Bu nedenle teleskobun ana görevlerinden biri, ilk galaksilerin zamanına bakmak.
Harvard & Smithsonian Astrofizik Merkezi’nden Rohan Naidu liderliğindeki gökbilimciler, çalışmaları için parlak gökadaları aramak için teleskopun ilk “derin alan” verilerini kullandılar. Gökbilimciler, ışığı z=11 ve z=13.2 kırmızı kayması gösteren iki galaksi keşfettiler. GLASS-z11 isimli ilk yıldız kümesi, Büyük patlamadan 400 milyon yıl sonra ortaya çıkmıştı. İkinci galaksi GLASS-z13, şimdiye kadar gözlemlenen en eski yıldız kümesi bile olabilir. Nitekim yıldızları ilk patlamadan 300 milyon yıl sonra parlamaya başlamış. Buna göre bu galaksi şimdiye kadarki rekor sahibi HO1’den 30 milyon yıl daha eski.
İki ilkel galaksinin ışık tayfından astronomlar bunların büyüklüğü ve ortaya çıkışları hakkında bilgi edinebilmişler. Buna göre iki galaksi de yaklaşık olarak bir milyar Güneş kütlesi kadar yıldıza sahip ve 1600 ve 2300 ışık yılı büyüklüğündeler. Günümüzdeki galaksilere bakacak olursak bunlar oldukça minik kalıyor. Samanyolu’muz örneğin 170.000 ışık yılı büyüklüğünde ve 400 milyar kadar yıldıza sahip. Çok küçük olmalarına rağmen bu eski galaksiler son derece etkinler ve yoğun yıldız oluşumunu gösteren güçlü UV radyasyonu yaymış olmalılar. GNz11 gibi, GLASS-z11 ve GLASS-z13 de çok parlak ışıyan galaksiler grubuna dahildir. Bu, GN-z11’in daha önceki keşfinin sadece rastlantı olmadığını, aynı zamanda bu kozmik erken dönemde güçlü yıldız oluşumuna sahip bu tür UV ışıklı kaynaklarda oluşan bir popülasyonun olduğunu gösteriyor.
Nilgün Özbaşaran Dede
