Alzheimer yaşlılıkta en sık görülen nörolojik hastalıklardan biri olmasına rağmen nedenleri ve nörofizyolojik temeli hala tam olarak anlaşılmadı. Gerçi bellek kaybının beyinde topaklanan amyloid beta proteiniyle sıkı sıkıya ilişkili olduğu biliniyor ama bu plaklara karşı kullanılan maddeler nöronların ölmesini engelleyemiyor. Ayrıca son zamanlarda beyin hücrelerinde biriken ipliksi Tau proteinlerinin de hücre ölümlerine yol açtığını gösteren kanıtlar da çoğalıyor. Güncel hipotezlere göre hastalığın ilerlemesinde, amyloid beta ve Tau ya tek başlarına ya da birlikte sorumlu tutuluyor.
Araştırmacılar bu Tau proteinlerini daha yakından inceleyerek önemli bir buluşa imza attılar. Araştırma çerçevesinde dört ülkeden, 1612 katılımcının beynindeki protein ipliklerinin dağılımı, özel bir pozitron emisyon tomografisiyle (PET) taranmış. Daha sonra ise görüntülerdeki Tau proteinlerinin, dikkat çekici motiflerini bulmak için öğrenebilir bir algoritmadan yararlanıldı. Sürpriz sonuca göre Alzheimer hastalarının beyinlerindeki Tau proteinlerin dağılımı beklenen motiflerle örtüşmüyor. Braak evreleri olarak isimlendirilen bu aşamalardan sonra, protein iplikleri ilk önce temporal lobun bazal kıs dağılmaları gerekiyor, daha sonra ise neokorteksin birleştirici bölgelerinden serebral korteksin duyusal ve motor alanlarına nüfuz etmesi gerekiyor.
Ne var ki bu motif PET taramasıyla kanıtlanamadı. Algoritma bunun yerine beyin taramalarında birbirinden farklı dört Tau proteini dağılımı saptadı. Tahminlerin aksine Tau proteini birikimi dört farklı alt tip oluşturuyor. Bu da Alzheimer hastalığının sanılandan daha heterojen olduğunu gösteriyor, yani tipik Alzheimer hastalığı konseptinin yeniden değerlendirilmesi gerekiyor.
İki yıl devam eden tamamlayıcı inceleme sonucunda 4 Tau alt tipinin hastaların semptomlarına yansıdığı görüldü. Beynin farklı bölgeleri etkilendiği çin hastalarda farklı semptomlar ortaya çıkıyor diyor araştırmacılar.
1.Alt tip Tau protein fibrillerinin temporal lob içinde yayılmasıyla karakterize ediliyor ve her şeyden önce belirgin hafıza problemlerine yol açıyor. Ancak araştırmacılara göre kalın beyin işlevleri daha az etkileniyor. Bu alt tip incelenen Alzheimer hastalarının yüzde 33’ünde görüldü ve bunlardan birçoğu APOE4 Alzheimer risk genini taşıyordu.
2.Alt tipte Tau proteinleri tüm kortekste yayılıyor ama hafif olarak daha çok beynin sağ yarısında birikiyor. Bu alt tipin görüldüğü yüzde 18’lik grubun beyninde daha az hasar vardı, ama buna karşın örneğin bir olayı planlama ve yerine getirme yetisi gibi işlevlerde sorun yaşıyorlar. Bu alt tipin görüldüğü hastalar daha gençler ve APOE4 geni de ender görülüyor bu kişilerin arasında.
3.Alt tip hastaların yaklaşık olarak yüzde 30’unda saptandı. Bu hastalardaki Tau protein iplikleri özellikle de görsel kortekste yoğunlaşıyor ve tipik olarak optik ve mekansal izlenimler bozuluyor ve hastalar yön bulmada zorlandıkları gibi, biçimleri, konturları, uzaklıkları veya hareketleri tanımakta ve ayırt etmekte zorlanıyorlar.
4.Alt tipte ise Tau fibrilleri tüm beyne yayılıyor ama yine de daha çok sol beyin yarısında ve sol temporal lobda toplanıyorlar. Bu alt tipin görüldüğü hastalarda bellek sorunları daha az ama bunun yerine genel zihinsel kayıp daha belirgin ve genelde konuşma sorunları da ortaya çıkıyor. Bu alt tip hastaların yüzde 19’unda tespit edildi. 735 diğer hastaların incelenmesine dayanan diğer bir tamamlayıcı araştırmaya göre de dört alt tip semptom ve ilerleyiş açısından da farklılık gösteriyor. 3.Alt tipte diğer alt tiplere göre hastalık daha yavaş ilerlerken, 1.ve 2. Alt tip orta derecede bir ilerleme gösteriyor. En hızlı ilerleyeni ise 4. Alt tip diyor araştırmacılar.
Son araştırmayla elde edilen bu bilgilerin Alzheimer hastalarının tedavi edilmesinde önemli sonuçlar vermesi bekleniyor. Ayrıca semptomların ve demansın ilerleyişini de tahmin etmeye yardımcı olabilecek.
Nilgün Özbaşaran Dede
