İster sarışın ister kahverengi olsun her insanın saçları belli bir zaman sonra kırlaşmaya başlar. Nitekim ilerleyen yaşla birlikte beden daha az melanin üretmeye başlıyor. Bu boya pigmentinin farklı varyantları, normalde saçlarımıza karakteristik rengini kazandırır. Kırlaşma sürecininse ne zaman başlayacağı kalıtıma bağlı. Araştırmacılar bundan birkaç yıl önce saçların erken kırlaşmasından sorumlu olan bir gen keşfettiler. Fakat stres gibi dış etkenler de kırlaşmayı tetiklemekte. Efsaneye göre Fransız kraliçesi Marie Antoinette’nin saçları, idam edileceğini duyduktan sonra bir gecede beyazlamıştı. “Stresin saçları kırlaştığı yaygın bir tahmin olsa bu konuda bilimsel bir kanıt yoktu” diyor Harvard Tıp Okulu’ndan Thiago Cunha. Peki stres gibi psişik durumlar gerçekten de saçları kırlaştırıyor mu?
Cunha ve ekibi şimdi böyle bir fenomenin bulunduğunu ve bunun temelinde hangi mekanizmanın yattığını da öğrendiler. Çalışmanın çıkış noktası rastlantısal bir keşifti. Araştırmacılar deneyler yaparken, siyah tüylü farelerin birden bire açık renk tüylere kavuştuklarını gördüler. Bu kemirgenlere deneylerde yapay olarak ağrı verilmiş ve aniden strese girmişlerdi. Bunun üzerine ağrıya bağlı stresin gerçekten de renk kaybıyla ilgili olup olmadığını öğrenmek isteyen uzmanlar, sempatik sinir sistemi üzerinden sinyal iletimini engellediler. Vejetatif sinir sisteminin bu bölümü her şeyden önce üzüntü ve tehlike gibi reaksiyonlardan sorumludur. Mücadele veya kaçma reaksiyonunu kontrol ederek örneğin kalbimizin daha hızlı atmasına neden olan stres hormonlarının salgılanmasını sağlar. Sonuçlara göre bu etki ilaçlarla veya sempatik sinir liflerinin engellenmesi halinde, farelerin tüyleri stresli durumların ardından gerçekten de kırlaşıyor. Bu ve diğer deneyler, sempatik sinir sisteminin gerçekten de pigment kaybında etkisi olduğu ve ağrının bu durumda kuvvetli bir stres faktörü gibi etkilediğini kanıtlıyor.
Peki ama saçlar bu sistem üzerinden verilen sinyallerle tam olarak nasıl kırlaşıyor? Araştırmacılar bu sorunun yanıtını da buldular: Akut stres, saç foliküllerinin melanositleri üzerinde etkili. Pigment üreten bu hücreler genç yaşlarda tıpkı kök hücreler gibi henüz farklılaşmamış oluyorlar. Fakat ilerleyen yaşla birlikte “olgunlaşıyorlar”. Bu süreç tamamlandığında ise melanin üretmeyi bırakıyor ve köreliyorlar. Bedensel veya psişik stresin ardından saç foleküllerinin uçlarındaki sempatik sinir lifleri, fazladan noradrenalin salgılıyorlar. Melanosit kök hücreleri bu uyarı maddesine ait bir reseptör taşıyorlar yine – ve bu etkinleştirildiğinde hücreler yeniden farklılaşmaya başlıyorlar. Sempatik sinir sisteminin aşırı bir şekilde etkinleşmesiyle birlikte saçlarda pigment üreten hücrelerdeki doğal yaşlanma süreci de hızlanıyor. Bunlar yok olduklarında ise artık pigment üretilmiyor, hücrelere gelen zarar kalıcı oluyor. Ancak bir iyi haber de var: Bu stres etkisi bir olasılıkla önlenebiliyor.
Önleyici bir madde arayan Cunha ve ekibi, hücrelerdeki gen ekspresyonunu strese bağlı olarak nasıl değiştiğini incelediler. Özellikle de CDK isimli bir proteinine ait bir yapı talimatını içeren bir DNA parçası dikkat çekiçi geldi. Söz konusu hücre döngüsünün ayarlanmasında önemli bir rol oynuyor. Araştırmacılar CDK genindeki etkinliğin strese bağlı olarak arttığını fark ettiler. Ve bu protein bloke edildiğinde melanosit kök hücreleri zamanından önce farklılaşmamış ve kemirgenlerin tüyleri siyah kalmış. İnsana ait melanositlerle gerçekleştirilen deneyler, insanda da benzer bir mekanizmanın işlediğini gösteriyor. Yeni bilgiler ışığında belki de saçların kırlaşmasını önleyecek ilaçlar geliştirilebilecek ama bu biraz zaman alabilir diyen araştırmacılar, stresin sadece saçlara değil organizmadaki diğer sistemlere de zarar verebileceğini söylüyorlar. Araştırmacılar şu sıralar sempatik etkinliğin kök hücrelerin diğer alt popülasyonları üzerindeki etkisini araştırmaya başladılar.
