İnsanlar yaşlandıkları zaman önemli bir anda çabucak doğru kelimeleri bulmakta zorlanmaya başlarlar. Aslında yaşla birlikte kelime hazinesi zenginleştiği için, gençliğe kıyasla daha fazla seçenek olmalıydı ama buna rağmen yaşlılar semantik belleği etkinleştirerek, uygun kavramları bulmakta zorlanıyorlar. Peki neden?
Bunun nedenleri pek bilinmiyordu. Max-Planck Bilişim ve Sinirbilimleri Araştırma Enstitüsü bilim insanları, şimdi bu konuya bir açıklık getirdiler. Araştırma çerçevesinde yaşları 60 ila 70 arasında değişen 28 yaşlı ve 30 genç kişinin beyni testler sırasında tarandı. Manyetik rezonans tomografi cihazında yatan katılımcıların beynin etkinlikleri kaydedilirken, katılımcılardan bir tematik kategoriye uyan çok sayıda kelime bulmaları istendi. Ayrıca kategoriler ağır ve hafif bloklar yer değiştirecek şekilde düzenlendi. Beklenildiği gibi gençler kelime bulma testinde daha başarılı oldukları gibi cevaplar için de daha az zaman harcadıkları tespit edildi.
Beyin etkinliklerinin değerlendirilmesi sonucunda, semantik beyin alıştırmasında iki yaş grubunda da temelde iki ağın etkin olduğu görüldü. Bunlardan biri sol beyin yarısında bulunan ve semantik bellekten sorumlu olan, konuşma merkezlerini içeren ve belli konularla ilgili bilgileri depolayan ağ. İkinci ağ ise konsantrasyon ve bellek gibi genel işlevlerden sorumlu olan ve bellekle daha az, yönetim işlevleriyle daha çok ilgisi olan genel çoklu talep ağı (MDN). Bu iki ağ arasındaki iç bağlantı ne kadar kuvvetliyse, gençler semantik görevleri o kadar iyi yerine getirebildiler.
Ne var ki yaşlılarda durum farklı. Gerçi görevler sırasındaki bağlantı motifleri genç beyinlerdekine benziyordu. Fakat ağlar giderek senkronize hale geldikçe gençler hem performansı hem de işlem verimliliğini artırırken, yaşlılarda durum farklılaştı. Artan bağlantılarla bilişsel performansta iyileşmeler görülürken, verimlilikte aynı performans görülmedi. Başka ifade ile açıklayacak olursak, yaşlı beyin, iki ağ arasındaki bağlantılardan tam olarak yararlanamıyor. Bu nedenle de önemli ağlardaki bilgi akımı gençlere kıyasla daha az verimsiz oluyor. Buna paralel orak da yaşlılarda yönetim alanlarında daha fazla etkinlik ve iki ağ arasında daha güçlü bir bağlantı gözlemlendi. Bu da verilen görevlerin yaşlılara daha zor geldiği anlamına geliyor. Etkinlik motifinin yaşla birlikte niçin değiştiği tam olarak bilinmiyorsa da, anlaşıldığı üzere belli başlı alanlardaki nöronsal reaksiyonlar zayıflamakta. Bu açıdan bakıldığında sonuçlarımız yaşlanan beynin nöronsal farklılaşma yoluyla azalan verimliliği kanıtlamış oldu diyor araştırmacılar.
Nilgün Özbaşaran Dede
