Çocuğunun hayatın her alanında olduğu gibi okulda da başarılı olduğunu görmek her ebeveyn için büyük bir mutluluk kaynağıdır. Ancak çocuklarınıza okul başarısı için çok fazla baskı yapıyorsanız, bu hem akademik olarak hem de çocuğun ruh ve beden sağlığı konusunda ters tepki yaratabilir. Aile baskısının çocuklarda neden olduğu bu olumsuzlukları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
1. “Yeterince iyi değilim” algısı
Çocuğunuza yüksek beklentilerle yaklaşırsanız, bu beklenti ve baskıyla baş edemeyebilir. Sınavdan 90 alması beklentisiyle yaklaşırsanız, sınavdan 87 bile alsa “yeterince iyi değilim” diye düşünebilir. Bu yaklaşım, “başarı mükemmel olmaktır” algısını yaratır. “Asla mükemmel olamayacağım” ve “ailem için asla yeterli olamayacağım” algısına kapılan çocuk, tamamıyla pes edip çalışmayı bırakabilir. Çocuğun çabasını görerek övmek, bir sonraki sınavda eksiklerine eğilmesi için motive etmek işe yarayabilir. Çocuğunuza sıklıkla, ne olursa olsun onun yanında olduğunuzu, sınavda alınan bir notun onların kişiliğini veya geleceğini belirlemediğini, notlardan çok daha önemli şeyler olduğunu hatırlatın.
2.“Ailem beni yalnızca başarılı olduğumda seviyor” algısı
Çocuğunuza iyi not alamadığı için hayal kırıklığına uğradığınızı söylerseniz, çocuğunuz istemeden de olsa “seni yalnızca başarılı olduğunda seviyorum” mesajını alabilir. Sıklıkla ailesini hayal kırıklığına uğrattığını düşünen çocuk, ona değer vermediğinizi düşünebilir. Her çocuğun, başarısız olsa dahi ailesi tarafından sevildiğini hissetme ve bunu sıklıkla duyma ihtiyacı vardır.
3. Doğru olmayan davranışlar
Çocuğunuz, ona koyulan yüksek beklentileri tutturabilmek için doğru olmayan davranışlara başvurabilir. Örneğin sınavdan yüksek not alabilmek için kopya çekebilir. Bu süreci saklayarak, yalan söylemeye başvurarak devam edebilir. Aynı zamanda bu stresle başa çıkamayıp alkol ve sigara gibi maddeler kullanabilir. Çocuklarınıza her zaman yüksek not almaktan daha önemli şeyler olduğunu hatırlatın. Eğer stresle başa çıkamadıklarını gözlemliyorsanız, çocuğunuzla bu konuyu konuşmaya hazır olduğunuzu, her zaman yanında olduğunuzu ve isterse bir ruh sağlığı çalışanından yardım alabileceğinizi hatırlatın.
4. Kaygı (anksiyete) problemleri
Aile baskısı hisseden çocuklar, aileyi hayal kırıklığına uğratmaktan çok korkarlar. Dolayısıyla başarılı olmak için kendi motivasyonlarını geliştiremez, yalnızca ailelerini mutlu etmek için çabalarlar. Aileyi hayal kırıklığına uğratma korkusu sonucunda kaygı problemleri yaşayabilir, başarılı olamadıkları için kendilerini suçlayabilirler.
Peki bu olumsuz durumların oluşmaması için aileler neler yapabilir? İşte sizlere pratik olarak uygulayabileceğiniz öneriler...
• Çocuğunuza başarısız olsa bile onu sevdiğinizi, iyi not almanın iyi bir insan olmak anlamına gelmediğini sık sık hatırlatın.
• Sınav sonuçları yerine çabayı ve çalışkanlığı takdir edin.
• Her çocuğun akademik potansiyelinin aynı olmadığını unutmayın. Çocuğunuzu tanıyın ve ona ulaşamayacağı beklentiler koymayın. Hiç ulaşılamayan hedefler, hayal kırıklığı ve kaygı problemleri yaratır.
• Çocuğunuzla özel vakit geçirin, birlikte onun seçtiği aktiviteler yapın. İlişkiniz iyi olduğu takdirde sizinle duygularını daha iyi paylaşabilir, bu da onun hissettiği baskıyı azaltabilir, stresle daha iyi başa çıkmasını sağlar.
• Çocuğunuzla sadece ders konuları konuşmadığınızdan emin olun ve başka öğrencilerle kıyaslama yapmayın. Tüm sınavlardaki notlarını çok fazla takip etmemeye çalışın. Çocuğun yaşadığı tek güçlüğün dersler olmadığını, hayatta başka sorunları da olabileceğini unutmayın.
• Sorumluluk duygusu erken yaşlarda gelişir. Çocuğunuz 3-4 yaşlarındayken küçük görevler vererek (oyuncakları kaldırmak, çamaşırları katlamak vb.) davranışlarının sonuçlarını öğretin (oyuncaklarını kaldırmazsan yarın aynı yerde bulamaz ve oynayamazsın vb.).
• Ders çalışmanın olumlu sonuçlarını vurgulayın (örn. başarı, takdir, sonrasında kendini ödüllendirme gibi). Ders çalışmamanın olumsuz sonuçlarını vurgulamak (örn. ders çalışmazsan sınıfta kalırsın, başarısız olursun vb.) bir tehdit olarak algılanır ve daha fazla kaygı yaratabilir.
• Aile içi stres ve geçimsizlik, çocuğun ruh sağlığını, dolayısıyla okul başarısını olumsuz etkiler. Aile içi iletişime önem verin ve geçimsizlikleri çocuğun gözlemlemediğinden emin olun.
Dr. Tuba Mutluer
Koç Üniversitesi Hastanesi - Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları
Bu yazı HBT'nin 105. sayısında yayınlanmıştır.
