Çayır fareleri sadakatte rakip tanımıyor. Yeryüzündeki canlı türlerinin yüzde 97’sinin tersine, çayır faresi çoğunlukla tek eşli ilişkiler kuran birkaç memeli türünden biridir. Avcı kuşlara ve yılanlara kolayca yem olduklarından çayır farelerinin yaşam süreleri pek uzun olmayabilir, ama iki çayır faresi çiftleştiğinde eşler yaşam boyu birbirlerine sadık kalırlar.
Gelgelelim, çayır faresinin genetik açıdan yakın akrabası olan ve ve önüne gelenle çiftleşen dağ faresi için de aynı durumun geçerli olduğu söylenemez. Dağ farelerinin kurdukları ilişkiler gelip geçicidir ve bu tür fareler çiftleşme konusunda “kullan-at” taktiğini yeğlerler. Çiftleşme davranışları arasındaki bu çarpıcı farklılıklar nedeniyle, bu iki fare türü cinsel yaşamda tek eşlilik ve eşe bağlı kalma gibi konuların ardında yatan genetik kökenlerin araştırılması açısından da kusursuz birer örnek oluştururlar.
Hormonlar ve bağlanma
Çeşitli araştırmalar çayır farelerinin beyinlerindeki, bağ kurma açısından önemli bir rol oynadığına inanılan, vazopresin adlı hormon alıcılarının çok daha fazla sayıda olduğunu ortaya koyuyor. Araştırmalarda, eşlerine sadık çayır farelerinde söz konusu hormon alıcılarının aldatan akrabalarına kıyasla daha çok olmasının yanı sıra, bu alıcıların beynin ödül merkezine daha yakın bir bölümünde yer aldıkları da görülüyor.
Öyle ki, çayır fareleri çiftleştiklerinde bedenlerinde üretilen vazopresin beyinlerinin hazla dolup taşan duygularla ödüllendirilmesine ve çiftlerin birbirlerine iyice kenetlenmelerine yol açıyor. Oysa, dağ farelerinin beyinlerindeki vazopresin alıcılarının miktarı daha düşük olduğundan, bu canlılarda haz ile bağlanma arasındaki ilişki de daha gevşek oluyor. Böylece, dağ faresi çiftleşmenin ardından yeni bir eş arayışına giriyor.
Hormon alıcılarının konumu ve duyarlıkları genler tarafından belirleniyor. Bu da, doğal olarak, duygusal bir ilişki içinde olduğumuz eşi aldatma dürtüsünün bir biçimde genlerden kaynaklanan bir olgu olup olmadığı sorusunu gündeme getiriyor. Kimimiz çayır faresi beyinleriyle ortalıkta gezinirken, kimilerimiz dağ fareleri gibi gözleri fıldır fıldır etrafı izliyor olabilir mi?
Karmaşık bir durum
Aldatma, gerçekte kişinin “aldatma geni” taşıyıp taşımadığından çok daha karmaşık bir öykü. İnsanlarda cinsel davranış çok sayıda unsurdan etkileniyor; yaşamın ilk evrelerinde anababalarla kurulan ilişkilerden cinsellikle ilgili toplumsal değerlere, cinselliğe toplumun nasıl baktığından genetik yatkınlığa kadar.
Cinsellik konusunu araştıran Indiana Üniversitesi Kinsey Enstitüsü evrimsel biyoloji uzmanlarından Justin Garcia, “İnsanlar asla biyolojilerine mahkum değildir. Ne var ki, biyolojik yapı kimi insanların cinsellik konusunda neden az çok farklı güdülere sahip olduklarını bir ölçüye dek açıklıyor” diyor.
Rita Urgan
