Bu yalnızca bir alışveriş kartı değil, aynı zamanda bir hisse senedi. Ülkenin en büyük kooperatif birliği olan S-Grubu’na üyeliğimi gösteriyor. Bedava değil, 70€ verip aldım. Zeki eşim, bize verilen iki karttan çiplisini kendine saklamış, bana çipsizini vermiş; ben kullandıkça o bedava alışveriş hakkı kazanıyor.
Kooperatif deyip geçmeyin, S-Grubu ülkenin büyük hipermarket, süpermarket, mağaza, benzin istasyonu, otel zincirlerine, en az 3 ayrı lokanta zincirine sahip, ülkedeki perakende pazarının %45’ini elinde tutan dev bir kurum. Tarihi, yirminci asrın başına uzanıyor. O zamanlar Finlandiya bağımsız bir ülke değil, Çarlık Rusyası’nın özerk bir büyük dükalığı. Şimdiki Helsinki Üniversitesi’nin de o zamanki adı Emperyal Aleksandr Üniversitesi. İşte bu kurumun hocalarından Prof. Dr. Hannes Gebhard 1899’da kooperatifçilik konulu bir kitap yayınlıyor, sonra 150 öğrencisini ülkenin dört bir yanına göndererek kooperatifçiliği yaygınlaştırıyor.
Kurulan kooperatiflere yardım etmek için bugün de etkin olan Pellervo cemiyetini kuruyor. (Bu cemiyetin adı, Fin mitolojisine göre yeryüzündeki tüm bitkileri eken Sampsa Pellervoinen’den gelir.) Fin üreticileri, rekabeti giderek artan piyasada tutunabilmek için kooperatifler halinde örgütlenmeye başlıyor. Özerk Fin parlamentosu Eduskunta’nın 1901’de kooperatifler kanununu çıkarmasından sonra kooperatif sayısı fırlıyor. Bu yerel kooperatiflerin 1903’te ulusal düzeyde işbirliği kararı almasıyla S-Grubu doğuyor. Grubun bugün küçük bir bankası bile var.
Ülkenin büyük bankalarından Osuuspankki de kooperatifçilik ürünü. Fin çiftçilerinin kredi ihtiyacı karşısında buna da Gebhard öncülük ediyor, hükümetten aldıkları borçla kurulan bir banka etrafında kooperatif kredi hareketi doğuyor. İşte o banka şimdiki Osuuspankki. Bu kooperatifler devletle işbirliği içinde tarımı geliştirmekle kalmıyor. İkinci Dünya Savaşı’ndan kalan yıkımın onarılmasının ve 1944’te Sovyetler’e kaybedilen topraklardan gelen Finlerin ülkeye yerleştirilmesinin finansmanını da sağlıyor. Ülkede 2014 itibarıyla 161 kooperatif bankası, 20 de kooperatif sigorta şirketi var.
Kimya Nobel ödülü kazanan çalışma
Prof. Dr. Artturi Virtanen (1895-1973)
Ve nihayet Valio. Bugünün büyük süt ürünleri şirketi, bir zamanlar süt üreticilerinin işbirliği ve eğitimi için kooperatif olarak kuruluyor. Ama Valio'yu diğer kooperatiflerden ayıran, araştırmaya verdiği önem. Meselâ ele aldığı ilk sorunlardan biri şu: Finlandiya'nın kışında hayvanları otlatmak pek mümkün değil. Yazın toplanan yemler ise kışa kadar dayanmıyor, zira bitki hücrelerinin solunum tepkimeleri, depolanmış karbonhidratları tüketiyor, yemlerin üzerindeki mikropların fermentasyonu ise zararlı maddeler üretiyor. Proteinlerin zamanla yıkılması da yemin, dolayısıyla inekten gelecek sütün protein içeriğinin düşmesine sebep oluyor.
Benim cahil gibi “yemin çürümesi” deyip geçeceğim süreçleri böyle analiz eden kişi, Valio laboratuarının başındaki Prof. Dr. Artturi Virtanen. Virtanen çözüme kendi biyokimya araştırmalarının ışığında yaklaşıyor. Deneylerle buluyor ki taze yemi topladıktan hemen sonra asit çözeltisine batırıp pH’sini hızla 3-4 arasına çabucak düşürebilirseniz, biraz önce saydığım kimyasal süreçleri durdurabilir, yemi uzun süre, besleyiciliğini kaybetmeden saklayabilirsiniz. Üstelik pH’si 3’ün altına düşmedikçe inekler bu yemi mırın kırın etmeden yiyor. Sonuç: Yüksek kalitede, yüksek verimli süt üretimi, kooperatif için patentler üzerinden gelir, üstüne bir de Virtanen’e 1945 yılının Nobel Kimya Ödülü!
“Rockefellerlarımız, Carnegielerimiz yok, ama kooperatiflerimiz var” sözü Virtanen’in, Finlandiya’da 2014 itibariyle mevcut 4616 kooperatif de Fin halkının bu kooperatiflere verdiği önemin bir göstergesi.
Dr. Çağrı Yalgın, Helsinki Üniversitesi
http://blogs.helsinki.fi/yalgin/
Kaynaklar: F. R. Marshall: “The Finnish Cooperative Movement”, Land Economics 1958; 34: 227. E. Mayo: “Lessons from Finland: building a co-operative economy”, The Guardian, 17 Aralık 2014. A. I. Virtanen: Nobel Kimya Ödülü semineri, 12 Aralık 1945, Nobelprize.org. A. Westgren, Nobel Kimya Ödülü takdim konuşması, 12 Aralık 1945, Nobelprize.org
Fotoğraf: Helsinki Şehir Müzesi, finna.fi, [CC BY 4.0] [Kaynak]
Nobel Kimya Ödülü komitesinden Prof. Dr. A. Westgren'in, ödülü Prof. Dr. A. Virtanen'e takdim konuşmasından:
"Sayın Profesör Virtanen, Büyük bilimsel eserinizin arkasındaki en önemli gücü, ateşli yurtseverliğinizde aramamız gerektiğini düşünmenin hatalı olduğunu sanmıyorum. Çalışmalarınız sırasınca Finlandiya size Runeberg'in şiirindeki asil komutan gibiydi: ‘Suratsız, muhtaç, alçakgönüllü ve kutsal Anavatan’. Yapıtınızla gösterdiniz ki gönlünü ve yorulmak bilmez hevesini, şahsi çıkar beklemeden soydaşlarının ve ülkesinin hizmetine adayan, insanlığa da hizmet eder. Gözleriniz, çözmeye azmettiğiniz ve çözümüne çok katkı yaptığınız biyokimya sorunlarına belki de her zamankinden daha çok odaklanmıştır. Bu sebeple, çalışmalarınızın yeni meyveler vereceğinden eminiz. Akademimiz, önünüze koyduğunuz hedeflere ulaşmanız için size yeni imkânlar vermekten memnuniyet duyar. Size yürekten gönenç diliyoruz ve ben 1945 yılı Nobel Kimya Ödülü'nü Majesteleri Kral’ın elinden almanızı rica ediyorum."
