Guatemala’daki bir Maya tapınağında arkeologlar Mayalıların en eski takvim işaretini buldular. Duvara çizilen “7 geyik” işareti İ.Ö.300 – 200 yılında oluşmuş ve erken Maya döneminde yılbaşındaki dört günden birini temsil ediyordu. Science Advances dergisindeki makaleye göre bu takvim işareti, Maya takviminin başlangıcı ve gelişimi için değerli bir bakış açısı sunuyor.
Mayalılar gelişmiş takvim ve astronomik hesaplamalar konusunda çok başarılıydılar. Mayalılar döngüsel takvimleri için Güneş ve Ay’a dayalı birkaç sayımı birleştirdiler ve böylece farklı “sayılar” ile birbirine kenetlenen bir sistem geliştirdiler. Günlük yaşam için kullanılan Haab sayısı 365 gün, ritüel Tsolkin takvimi ise 260 gündü. Bu takvimde her gün birden 13’e kadar bir sayı ve yirmi farklı ismin bir kombinasyonuyla belirgin bir şekilde tanımlanmıştır. Bu geleneksel 260 günlük sayım, eski Orta Amerika’da ritüel amaçlar için kullanılıyordu. Olmek, Mikstek ve Aztekler de bu takvimi ve gün isimlerini rehber olarak kullanmışlardı.
Bununla birlikte Mayalıların takvim sistemlerini ne zaman ve nerede geliştirmeye ve kullanmaya başladıkları hala belirsiz, çünkü bu tür takvim işaretleriyle ilgili eski kanıtlar bulunmuyor. Bu nedenle araştırmacıların San Bartolo’daki Maya merkezinde ortaya çıkardıkları buluntular çok önemli. Bu preklasik döneme ait yapı kalıntıları tüm Orta Amerika’daki en eski Maya komplekslerinden biri olarak bilinmekte. En eski kalıntılar İ.Ö.400 yılına ait. Bunların en önemlisi, içinde çok sayıda renkli resimlerin bulunduğu yedi katlı olarak inşa edilmiş bir piramit. Resimlerde en çok kurban sahneleri ve krallar yer alıyor. Ve hepsi bu kadar da değil. Erken alt- V tabakasında bulunan 250 kadar boyalı duvar parçası arasında yer alan 11 parçanın üzerine Maya işaretleri kazınmış veya boyayla çizilmiş. Kullanılan pigmentlerin radyokarbon tarihlendirme yöntemiyle tarihlendirilmesine göre bu işaretler İ.Ö. 200 – 300 yıllarına ait.
‘Bu açıdan bakıldığında Maya yazı işaretlerinin en eski örnekleri olmalı’ diyen araştırmacılar, bu işaretlerle dolu bir duvar parçasını daha ayrıntılı bir şekilde incelerken, özel anlamı olan bir işaret buldular. Bu ilk işaret bunu takip edenlerden daha büyük ve yedi sayısını Mayalıların nokta ve çizgi kotlamasıyla yansıtıyor. Sayının altında siyah çizgilerle boyanan bir geyik kafası seçiliyor. Geyiğin kulakları işaretin renkli çerçevesinden dışarı taşmış. İşaretin biçimi, burada 260 günlük takvimin bir tarihi olduğunu söylüyor yani “7 geyik” günü diyor arkeologlar. Maya takviminde geyik, bir yılın başlangıcını temsil eden dört günden birini sembolize ediyordu.
Azteklerin, Miksteklerin ve diğer Orta Amerika kültürlerinde de “geyik” ismi gün ismi olarak kullanılır ve genelde yedinci günü temsil eder. Buna göre San Bartolo’daki geyik işareti Mayalıların en eski takvim işaretini ve Orta Amerika’nın da en eskilerinden birini temsil ediyor. Dahası Mayalıların 4.300 ila 4.200 yıl önce 260 günlük ritüel takvimi kullandıklarını da kanıtlıyor. Söz konusu takvim işareti öte yandan Maya takviminin gelişimi için yeni bir ışık tutuyor. Çünkü daha sonraki buluntulardan bilindiği gibi “7 geyik” gün ismi daha sonra değişiyor. Klasik Maya döneminde bu gün, geyik kafası yerine başparmak ve işaret parmağının birbirine dokunduğu bir el ile isimlendirilmişti. Bunun nedeni ise şu: Eski mayalılarda geyik için kullanılan Chij sözcüğü, el anlamına gelen “Chi” ile benzer bir şekilde telaffuz edilmekteydi. Araştırmacılar bu yüzden geyik kafasının Maya yazının erken gelişim evresine ait olduğunu düşünüyorlar.
Nilgün Özbaşaran Dede
