Salgın, çalışma hayatı ve toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikler

Öne Çıkanlar Toplum
Salgın, çalışma hayatı ve toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikler

COVID-19 salgını tüm dünyayı etkisi altına almış durumda. Bu salgının, gelir, cinsiyet, ırk ve etnisite temelli yapısal eşitsizlikleri arttırdığı açıktır (Kramer& Kramer, 2020; Wenham vd. 2020). Salgınla beraber derinleşen ekonomik kriz, farklı sınıf, sosyal statü, eğitim durumu ve etnisiteye sahip kadınları farklı biçimlerde etkilemektedir. Toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikleri çok boyutlu bir eşitsizlik durumu olarak tanımladığımızda, salgınla beraber artan bu eşitsizliklerin farklı boyutlarına bakmak temel bir gereklilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Eğitim, çalışma hayatı, siyaset, sosyal ve kültürel yaşam toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin yaşandığı temel alanlar arasında yer almaktadır. Bu yazı, çalışma hayatı temelinde kadınların yaşadığı ayrımcılıklar ve salgın ile beraber yaşanan dönüşümlere odaklanacaktır.

Kadınlar çalışma hayatında, belli istihdam alanlarının kadın alanları olarak belirlenmesi, eşitsiz ücretlendirme, üst yönetim kademelerine dâhil olamama, mobbing, doğum sonrası işe dönüşte eski pozisyonlarına sahip olamama gibi sorunlarla karşı karşıya kalmaktadırlar (Toksöz, 2020). Kadınlar erkeklere göre enformel sektörde, düşük prestijli ve düşük gelir getiren işlerde daha fazla çalışmaktadırlar (bkz. Lips, 2003; WEF,2020). Aynı zamanda kadınların ücretli çalışmaları durumunda da ev işleri ile ilgili sorumlulukları devam etmekte ve kadınların ev içinde yaptıkları işler çoğu zaman görünmez olabilmektedir (Hoskyns & Rai, 2007).

Belirtilen bu koşullar altında, salgının kadınlar üzerindeki etkilerine daha yakından bakma gerekliliği açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır (UN, 2020). Çalışmalar kadınlar ve erkekler arasındaki hem ücretli hem ücretsiz emek arasındaki farkın COVID-19 ile birlikte ciddi bir artış gösterdiğini ortaya koymaktadır (Gentilini vd., 2020; Lattouf, 2020; UN, 2020; OECD, 2020). Salgınla beraber uzaktan çalışmanın yaygınlaşması ve bakım hizmetine erişimin zorlaşması, kadınların çalışma hayatını da derinden etkilemiştir (Kandiyoti, 2020). Küçük çocuğu olan annelerin, babalara göre çalışma saatleri dört ila beş kat daha fazla artmış ve böylece çalışma saatlerinde cinsiyet farkı %20-50 oranında artış göstermiştir (Collins vd., 2021). Türkiye özelinde ise, mevcut durumun bir yansımasının ortaya çıktığı söylenebilir. Türkiye’de de COVID-19 salgını sırasında kadınların ücretsiz çalışma süresi neredeyse iki katına çıkmış ve çalışan kadınların, genel iş yüklerinde endişe verici bir yoğunlaşma yaşadıkları görülmüştür (Ilkkaracan & Memiş, 2021).


Salgın ile birlikte temel olmayan ve uzaktan çalışmayı mümkün kılmayan sektörlerde işsizlik artmış ve bu durum daha çok düşük eğitim gerektiren ve emek yoğun iş kollarını etkilemiştir (Farre vd. 2020). Kadınların, salgından en çok etkilenen perakende, konaklama ve gıda hizmetleri gibi, kendini toparlaması yavaş olması beklenen sektörlerde ve küçük ve orta ölçekli işletmelerde (KOBİ’ler) çalışma veya iş yeri sahibi olma durumları erkeklere göre daha yüksektir (UN, 2020). Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde salgın döneminde %49 oranında kaybedilen işgücünün % 55’ini kadınlar oluşturmaktadır (National Women’s Law Center, 2020).

Dijitalleşme, otomasyon ve teknolojik değişim, mesleki yapı, iş yeri ve çalışma zamanları ve kariyer modellerinde değişikliklere neden olarak standart istihdam ilişkisini daha da zorlaştırmıştır (Piasna & Drahokoupil, 2017). Salgın ile beraber otomasyon ve dijitalleşme eğilimlerinin hızlandığı ve böylece salgın koşulları sonucu kötüye giden sürecin daha da karmaşık bir hal aldığı görülmektedir. Dijitalleşmenin erkek egemen bir alan olmaya doğru gittiğinden söz edildiği günümüzde, kadınların özellikle salgın döneminde yaşadıkları zorluklar dijitalleşmenin çalışma yaşamına yansımaları sonucunda daha da artmaktadır. Salgın döneminde kötüleşen ekonomi yeniden toparlanma sürecine girdikçe kadınların işgücüne yeniden giriş ve yeniden katılım yolu, yeniden beceri kazanma veya yeni kariyer yolları bulma ihtiyacı ile daha da zorlaşabilmektedir. Örneğin, Fransa, Almanya ve İspanya’daki kadınlar, salgının neden olduğu iş geçişlerine erkeklerden 3,9 kat daha yüksek oranlarda ihtiyaç duymaktadır (Mckinsey, 2021). Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde, salgından sonra meslek değiştirmesi en muhtemel olan gruplar arasında kadınlar, etnik azınlıklar ve üniversite diplomasından daha düşük diploması olan işçiler yer almaktadır (Mckinsey, 2021). Türkiye’de de salgın kadın istihdamını olumsuz etkilemiş durumdadır. Uluslararası Çalışma Örgütü verilerine göre salgın döneminde Türkiye’de gerçek işsizlik oranı 28.8’e çıkmış ve 10 kadından sadece 3’ü çalışmaktadır (ILO, 2020).

Görülmektedir ki, hakim olan toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri salgın ile beraber daha da derinleşmiş ve kadınlar, çalışma hayatı özelinde daha da karmaşık bir sürecin içine girmiştir. Elbette tüm bu tartışmanın kadınları homojen bir grup olarak görmeden, aralarındaki farklılıkları dikkate alarak yürütülmesi gerekmektedir. Fakat burada COVID-19 salgını ile beraber çalışma hayatının yeni rotasını ve dinamiklerini anlamak, bu doğrultuda toplumsal cinsiyet eşitliğini temel alan bir yaklaşım çerçevesinde varolan politikalara müdahalelerde bulunmak ve cinsiyetçi normların yıkılmasına yönelik toplumsal düzeyde adımlar atmak ciddi bir önem taşımaktadır.

Dr. Asuman Özgür Keysan
Atılım Üniversitesi, İşletme Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü

Kaynakça
Collins, C. vd. (2021). “COVID-19 and the gender gap in work hours”, Gender Work Organization, 28(S1):101–112.
Farré, L. vd. (2020). “How the Covid-19 Lockdown Affected Gender Inequality in Paid and Unpaid Work in Spain”, Institute of Labor Economics Discussion Paper Series, http://ftp.iza.org/dp13434.pdf.
Gentilini, U. vd. (2020). “Social Protection and Jobs Responses to Covid-19: A Real-time Review of Country Measures”. https://openknowledge. worldbank.org/handle/10986/33635.
Hoskyns, C. & Rai, S. M. (2007). “Recasting the Global Political Economy: Counting Women’s Unpaid Work”, New Political Economy, 12(3): 297-317.
Ilkkaracan, I. & Memiş, E. (2021). “Transformations in the Gender Gaps in Paid and Unpaid Work During the COVID-19 Pandemic: Findings from Turkey”, Feminist Economics, 27(1-2): 288-309.
International Labour Organization (ILO). (2020). “COVID-19 and the world of work: Impact and Policy responses”.
Kandiyoti, D. (2020). “Salgın, modern kadının yaşadığı illüzyonu yıktı geçti”.(Gazeteduvar)
Kramer, A., & Kramer, K. Z. (2020). “The potential impact of the Covid-19 pandemic on occupational status, work from home, and occupational mobility”. Journal of Vocational Behavior, 119: 103442.
Lattouf, A. (2020). Domestic violence spikes during coronavirus as families trapped at home. https://10daily.com.au/news/australia/ a200326zyjkh/domestic-violence-spikes-during-coronavirus-as-families- trapped-at-home-20200327
Lips, H. M. (2003) “The Gender Pay Gap: Concrete Indicator of Women’s Progress Toward Equality”, Analyses of Social Issues and Public Policy, 3(1): 87-109.
Mckinsey. (2021). “The future of work after COVID-19”. https:// www.mckinsey.com/featured-insights/future-of-work/the-future-ofwork- after-covid-19
National Women’s Law Center. (2020).” After a full month of business closures, women were hit hardest by April’s job losses”. https:// nwlc.org/resources/women-were-hit-hardest-by-aprils-job-losses/
OECD. (2020). “OECD Policy Responses to Coronavirus (COVID- 19): Women at the core of the fight against Covid-19 crisis”. http:// www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/women-at-the-core-ofthe- fight-against-covid-19-crisis-553a8269/
Piasna, A. & Drahokoupil, J. (2017).”Gender inequalities in the newworld of work”, Transfer: European Review of Labour and Research, 23(3): 313–332.
Toksöz, G. (2020). “İstihdamda Toplumsal Cinsiyet Eşitliği”. http:// www.ceidizleme.org/medya/dosya/88.pdf
UN. (2020). “Policy Brief: The Impact of COVID-19 on Women”. https:// www.unwomen.org/en/digital-library/publications/2020/04/policybrief- the-impact-of-covid-19-on-women
WEF. (2020). “Global Gender Gap Report 2020”. http://www3.weforum. org/docs/WEF_GGGR_2020.pdf
Wenham vd. (2020). “COVID-19: the gendered impacts of the outbreak”. https://www.thelancet.com/action/showPdf?pii= S0140-6736%2820%2930526-2

Bu yazı HBT'nin 269. sayısında yayınlanmıştır.