Çağdaş kimyanın kurucusu Antoine Lavoisier: Biyografisi, idamı ve anekdotlar (2)

Öne Çıkanlar Yaşam Bilimleri
Çağdaş kimyanın kurucusu Antoine Lavoisier: Biyografisi, idamı ve anekdotlar (2)

Lavoisier, toplumsal ve ekonomik koşulların düzeltilmesi konusunda da çalışmalar yaptı, tarımdaki gelişmelere bilimsel yönden katkıları oldu. Yaptığı çalışmalar arasında metrik sistemin oluşturulması, Fransa’nın jeolojik haritasının çıkarılması, tarımda verimlilik gibi pek çok konu yer almaktadır.

Lavoisier’nin bilimsel çalışmaları, Fransız Devrimi’yle, daha olgunlaşamadan sona erdi. Fransız Devrimi sırasında aktif şekilde siyasetin içinde yer almıştı. Hükümetin özel bir komisyonunda görev alarak siyasi çalışmalara katılan Lavoisier, seçildiği komitelerde devrin sosyal şartlarını ve tarım sahalarını inceledi. Fransa’nın jeolojik haritasının çıkarılmasına ve tarımda verimin arttırılması için uğraştı. Bu dönemlerde, sonradan çok yaygınlaşacak olan yaşlılık sigortası ve vergi reformu gibi projelere imza attı. Ülkesinin savunmasına yönelik çalışmalarda da yer alarak barutun üretimini üstlendi.

1789 Fransız Devrimi ve İdama Doğru


Lavoisier’in çalıştığı kurum olan “Ferme Generale (Genel Çiftlik)”, 1789 Fransız Devrimi öncesinde hükümet adına vergi toplayan (mültezimlik yapan) özel bir kuruluştu. Dönemin en geniş laboratuvarlarından birine sahip olan Lavoisier, bu laboratuvarını 1768’de satın aldığı Ferme Generale hisselerini satarak kurmuştu. Ancak Ferme Generale, o dönemde halk tarafından sevilmeyen bir kurumdu. Fakirlerden zorla vergi topluyordu.

Fransız Devrimi gerçekleştiğinde Lavoisier, liberal ve reform yanlısı kişilerin arasında yer almıştı. Etats-Generaux toplandığında yedek halk temsilcisi seçilerek Meclis tüzüğünü hazırladı ve Paris Komünü’ne de seçilip, 1789 Derneği’ne katıldı.

Lavoisier, sahip olduğu hisselerden dolayı halk arasında sevilmese de, aynı kurumla başka bir işe daha girişti. Lavoisier’in girişimiyle Paris’in etrafındaki surlar yeniden inşa edildi ve duvarın masrafları Ferme Generale’nin aracılığıyla halktan toplanan vergilerle karşılandı.

Aslında, tüccarların kent vergilerini ödemeden mallarını kent içine getirip satmalarını önlemek için Paris’i çevreleyen bir duvar örülmesine onay vermiş oluyordu. Bu yüzden halk bu duvarı hiç sevmemiş, devrim başladığı gün ilk yıkılanlardan biri de bu duvar olmuştu. Bütün bunlar, halkın Lavoisier’den nefret etmesine sebep oldu.

Lavoisier, ateşli bir devlet savunucusuydu. 1789 devrimi başladığında Barut Komisyonu’nun sorumlu bir yöneticisiydi ve barutun bir kısmı Bastille düşmeden az önce burada depolanmıştı. Bunu, bilerek, yani gelen yurtseverleri havaya uçurmak için yaptığı ileri sürüldü. Memuriyetleri arasında Kral 16. Louis’nin Maliye bakanı Necker’in yardımcılığı da vardı.

İdama giden yol, intikam hırsı

Lavoisier’in, hayatına mal olacak önemli diğer olay, akademinin açtığı bir yarışmaya katılan genç Jean Paul Marat’nın kitabını geri çevirmesidir. Marat, devrim öncesi yıllarda bilim konusunda ün yapmak istiyordu. 1780′de Ateş Üzerine Fiziksel Araştırmalar başlıklı bir kitap yazdı. Burada, kapalı bir kap içinde mumun alevinin, sıcak hava üzerine baskı yapacağı için söneceğini, ateşin sıcak bir sıvı olduğunu ileri sürüyordu. Ama insanlar bu kitapçığını hiç önemsemedi.

Marat, Jurnal de Paris’te “Bilimler Akademisi’nin görüşlerine onay verdiği” şeklinde bir yalan haber yayınlattı. O dönem akademi başkanı Lavoisier idi. Lavoisier, bunu hemen yalanladı. Marat’nın görüşlerinin eski filojiston kuramının kılık değiştirmiş bir biçimi olduğunu, Akademinin de bunu onaylamadığını; ayrıca, Jurnal de Paris’e kitapçığını benimsetmek için Marat’nın ahlak dışı bir yol izlediğini yazdı.

Kitabı geri çevrilen Marat, ihtilal zamanında devrimin en önemli isimlerinden biri oldu ve Lavoisier’den intikamını, onu idama götüren yolu açarak aldı. Bir yandan basın Lavoisier aleyhine yayınlar yaparken, diğer yandan da o sırada Fransa Ulusal Meclisi üyesi olan Jean Paul Marat, Lavoisier’in mahkemeye çıkarılması ve idam edilmesi için çalışmalarda bulundu.

Marat, bu sıralarda Halkın Dostu adıyla bir gazete çıkardı. Aristokratlara ve ılımlılara şiddetle saldırıyordu. Tabii ki, Lavoisier de bu saldırıdan payını alıyordu. Lavoisier’nin sonunu getiren, bir ölçüde Jean-Paul Marat’nın kini oldu: “En Yakın Lamba Direğinde İpe çekilmesi…” Marat’nın Lavoisier için isteği buydu.

Devrimin ardından Ferme Generale 1791’de kapatıldı. Barut çalışmalarına son verilen Lavoisier, barut fabrikalarındaki görevinden alındı ve laboratuvarından çıkarıldı. 1793 yılı Kasım ayında Ferme Generale’in yöneticileri, aralarında Lavoisier ve kayınpederinin de bulunduğu 31 kişiyle birlikte tutuklanarak hapse atıldı.

Devrim mahkemesinde

8 Mayıs 1794’te berber, arabacı, kuyumcu, manav ve kasap gibi çeşitli mesleklerden kişilerin oluşturduğu bir jüri karşısında Devrim Mahkemesine çıkarıldı. Mahkeme başkanı, avukat Coffinhal idi. En başından başlayarak sanıkların başkanın sorularına verdiği yanıtlar alaycı gülümsemelerle karşılandı. Mahkemede çok aykırı bir hava esmekteydi.

Savcı, davasına tutuklulara bir dizi suçlamada bulunarak başladı. Biraz daha soru sorulduktan sonra savcı, tutukluları devleti düzenli olarak soymakla ve “bir süredir Fransa’yı kasıp kavuran bütün kötülüklerin failleri” olmakla suçlayan konuşmasını yaptı. Savunmanın eli kolu bağlıydı. Sanıkları güçlü bir biçimde savunma cesareti gösteremediler, bunu yapsalardı büyük bir olasılıkla kendilerini hemen müvekkillerinin yanında sanık sandalyesinde bulurlardı. Ellerinden gelen, ancak Lavoiseier’nin bilime katkıları gibi hafifletici nedenler ortaya atabilmek oldu, ama bunlar da ilgisiz bulundu. Coffinhal utanç verici düşüncesini işte bu noktada söyledi: “Cumhuriyet’in bilim adamlarına hiç gereksinimi yok!” Ağzı bağlanan beceriksiz savunmanın, yerlerine oturmadan önce kararlarını vermiş yargıç ve jüri üzerinde hiçbir etkisi olmadı.

Giyotin’i beklerken..

Mahkeme sonunda 8 kişi beraat etti. Seyirciler arasında coşku sahneleri yaşandı. Sevinçli kalabalık, mahkumları, cellat Sanson’a teslim edildikleri Conciergerie hapisanesine kadar izledi. Aynı günün akşamında Paris Devrim Meydanı’na götürülerek tek tek giyotinle idam edildiler. Matematikçi Joseph Langrange’den aktarıldığına göre, Lavoisier, boynunun vurulmasını beklerken kitap okumaktaydı.

Cellat, onu giyotine götürmek için yanına geldiğinde Lavoisier, nerede kaldığını unutmamak için kitabın arasına bir “kitap ayracı” koymuştu.

Lagrange, Lavoisier hakkında şunları söyledi: “Bu başın koparılması için bir dakika yetti ama böyle bir başın yeniden yaratılması için bütün bir yüzyıl bile yetmez. Lavoisier’nin ispat arayışı, bilimselliğin yüzyıllar sürecek meşalesidir. Ama onun kafasını kesen yobaz kafalar, asırlarca karanlıkta sürünecekler, insanlığı da süründürecekler.”

İdamın yolunu hazırlayan Marat’ın sonunu merak ediyorsanız, kısa bir süre sonra bir suikasta kurban gitti. Lavoisier’yi giyotine gönderen yargıcın sonu ne oldu diye sorarsanız: Robespier’in düşmesinden birkaç gün sonra Coffinhal de idam edildi.

Prof. Dr. Kadircan Keskinbora
Bahçeşehir Üniversitesi Tıp Fak. Öğretim Üyesi

Kaynaklar:
1) Ashall F. Olağanüstü Buluşlar. Ankara, Tübitak Popüler Bilim Kitapları. 1998:129-136.
2) https://fenbilgisifen.wordpress.com/tag/antoine-lavoisier- calismalari-nedir/ erişim:12.12.2017
3) http://www.matematiksel.org/bir-fransiz-bilim-insaninin- halleri-lavoisierin-kellesi/ erişim:12.12.2017
4) Yıldırım C. Bilim Tarihi. 12.Basım. İstanbul, Remzi Kitabevi, 2009:259-260.

Bu yazı HBT'nin 97. sayısında yayınlanmıştır.

Çağdaş kimyanın kurucusu Antoine Lavoisier: Biyografisi, idamı ve anekdotlar (1)