Değerli bir maden olan altın hâlâ gizlerle doludur. Çünkü bu element yerkabuğunun büyük bir kısmında çok enderdir, ama bazı maden yataklarında yoğun olarak bulunuyor. Altının bu bölgelerde ne şekilde biriktiği sadece kısmen açıklanabilmiştir. Altın arayışları keşif gezilerini, göçleri hatta savaşları bile tetiklemiştir. Buna rağmen bu değerli madenin kökeni hakkında hala çok az şey biliyoruz diyor Şili Üniversitesi’nden Santiago Tassara.
Altın yataklarının oluşumu bazı durumlarda depremler tarafından tetiklenmiş olabileceği gibi petrol ve uranyum cevherinin varlığı veya mikropların etkinlikleri de rol oynayabiliyor. Hatta hidrotermal kaynaklarının çokluğu da altının oluşumu için zemin hazırlamış olabilir diyor araştırmacılar. Arjantin’in Patagonya bölgesindeki Deseado masifinin jeolojisini incelemiş. 60.000 kilometrekare büyüklüğündeki bu maden yatağında bol miktarda altın ve gümüş bulunur. Bu bölgedeki kayaç iki jeolojik süreçle biçimlenmiş diyor araştırmacılar.
Yaklaşık olarak 180 milyon yıl önce bir manto yükselmesi (sorgucu) yer kabuğunu eritmiş. Bu erimeyse Güney Kıta Gondvana’nın kırılmasına yol açmış. 155 milyon yıl önce bu bölgenin batı kenarında, kabuk parçalarındaki volkanik etkinliğe ve erimeye yol açan, bir dalma-batma zonu oluşmuş. Peki ama Deseado masifindeki altın nereye ait ve maden yatağında ne zaman birikmiş?
Bu sorunun yanıtını bulmak isteyen araştırmacılar, bölgedeki çok eski magma kayacındaki minik inklüzyonları (yabancı madde) analiz edince, bunların birçoğunun yer mantosuna ait olduklarını tespit etmişler ki tam da bu tanecikler bol miktarda altın içermekte. Altın partikülleri olivin ve piroksenin içine hapsolmuş ve volkanik cam içine yerleşmişler diye açıklıyor Tassara. Bu parçacıkların neredeyse tümü saf altından oluşuyor. İnklüzyonların ve etrafındaki kayacın yapısına göre bu altın iki aşamalı bir süreçle yer mantosundan, yer kabuğuna ulaşmış. Manto sorgucuyla bağlantılı erime, erken Jura devrinde üst yer mantosunda bol altınlı bir kaynak oluşturmuş.
Yaklaşık 155 milyon yıl önce yaşanan subdüksiyon ise kızgın sıvının yükselmesine ve altın zengini kayacın, litosferin alt kenarında kısmen erimesine yol açmış. Bu da daha sonra altın yataklarını meydana getiren, cevher biçimlendirici magmanın oluşumu için en iyi koşulları hazırlamış diye açıklıyor uzmanlar.
Nilgün Özbaşaran Dede
