Buz karotları dünyamızın geçmişine açılan çok değerli pencerelerdir. Çünkü buzun içinde ve buzdaki hava kabarcıklarında, yaşamın başlangıcındaki zamanların iklimi ve yaşam dünyası hakkında bilgi veren gazlar ve moleküller gizlidir. Araştırmacılar bu nedenle mümkün olduğu kadar eski buz karotları bulmaya çalışıyorlar.
Bugüne kadar çıkarılan en eski buz karotu 900.000 yıl geriye götürmüştü araştırmacıları (1). Söz konusu buz karotu Antarktik buzunun üç kilometre derinliğine aitti. Yoğun çabalara rağmen o zamandan bu yana daha derine inilememişti. Burada sorun şu: Güney Antarktik’teki buzun kalınlığı gerçi birçok yerde birkaç kilometreyi buluyor. Ama yüzey yeni buzla beslenirken, bunun altındaki temel kayanın sıcaklığı bu buz örtüsünü alttan eritmeye devam ediyor ve bunun sonucunda da en eski buz tabakaları yok oluyor.
Princeton Üniversitesi’nde Michael Bender ve ekibi bu sorunu aşmak için farklı bir yöntemden yararlandı. Ekip arayışlarını, buz tabakalarının akıntıların etkisiyle yan yattığı bölgelerde sürdürdü. Çünkü düşünceye göre bu şekilde en eski buz tabakası erimeden korunuyor olabilirdi. Ve araştırmacılar McMurdo kutup istasyonunun yaklaşık 200 kilometre kadar doğusundaki fırtınalı Allan Hills’in Mavi Buz’unda (Blue ice) gerçekten de aradıklarını buldular.
Adından da anlaşıldığı gibi Mavi Buz, bembeyaz değil, mavimsi ışıltılar yayıyor. Rüzgâr bu bölgede yeni tabakaları hep savurduğu için, iyice sıkışmış, dolayısıyla da mavimsi ışıldayan buz yüzeyin hemen altındadır. Bender ve ekibi 2010 yılında gerçekleştirdiği yatay bir sondajla 128 metrelik bir buz karotu elde etmeye başarmıştı. Bu yan yatmış buzun içindeki tabaka sırası bozulmuştu ama buzun içinde hapsolmuş argon izotopları sayesinde yine de sınırlar tarihlendirilebilmişti.
Sonuçlara göre bu buz örneği bir milyon yıl yaşındaydı. Fakat bilim insanlarının daha derine inmek için zamanları yetmemişti. Araştırmacılar şimdi Allan Hills’deki çalışmalarını devam ettirerek, olağanüstü bir başarı elde ettiler. Son buz karotunun içindeki örnek üç yaş grubuna ayrılıyor. Birincisi bir milyon yıl, ikincisi bir buçuk milyon yıl yaşında ve sonuncusuysa iki milyon yıldan daha eski. Uzmanlar en eski tabakanın argon tarihlendirilmesine göre 2,7 milyon yıl yaşında olduğunu söylüyorlar (2). Fakat bundan daha heyecan verici olan, bu buzun ve içinde korunagelen havanın dünya tarihinin önemli bir dönemine ait olması.
Yaklaşık 2,6 milyon yıl önce Pleistosen yani buz devri başlamıştı. İstikrarlı iklimli uzun evrelerden sonra sadece soğuk ve sıcak dönemler hızlı bir sıralama içinde değişti ve bu son soğuk dönem ise sadece 12.000 yıl önce son buldu. Buzun içinde hapsolmuş hava bu yüzden buz devrinin başlangıcından kısa bir süre önceki atmosfer ve okyanuslar hakkında bilgi verebilir.
Mesela değişim için bazı belirtiler var mıydı? Araştırmacılar daha şimdiden o tarihlerde atmosferdeki karbondioksit değerlerinin 300 ppm’nin çok altında yer aldığını buldu. (Günümüzde bu değer 400 ppm’dir). Sadece bu veri bile buz örneğini çok değerli kılmakta diyor David Shuster Science dergisinde (3). “Bu dünya atmosferinin en ilkel zamanlarına bakış açısı sunan tek örnek.” Bender ve ekinin niyeti ise çok daha derinlere inerek, daha eski buz örneği bulmak.
Derleyen: Nilgün Özbaşaran Dede
1) Ice core shows its age, Nature, 25.1.2006
2) 2.7-millon-year-old ice from Allan Hills Blue Ice Areas, East Antarctica reveals climate snapshots since early Pleistocene, Goldschmidt2017 Abstract. (https://goldschmidt.info/2017/ abstracts/abstractView?id=2017004920)
3) Record-shattering 2.7-millon-year-old ice core reveals start of the ice ages, Science, 15.8.2017
Bu yazı HBT'nin 75. sayısında yayınlanmıştır.
