Koronavirüsün daha bulaşıcı olduğu saptanan yeni varyantının ortaya çıkması üzerine İngiliz sağlık otoriteleri, virüsün yayılmasını engellemek için iki doz yapılması gereken aşıların doz aralıklarını üç aya çekerek olabildiğince fazla sayıda insanı aşılamayı planlıyor. Bilim adamları ise bu bir kumar oynamak diyor. Kumarı kazanma şansı veya kaybetme riski üzerine bilim insanları ne diyor?
7 Ocak itibariyle Birleşik Krallık’taki hastanelerde yatanların üçte birinin COVID-19 hastası olduğunu açıklayan İngiliz yetkililer, ellerindeki en etkili silahı, yani aşıları daha etkin bir şekilde kullanmak amacıyla hâlihazırda kullanılmakta olan COVID-19 aşılarının iki doz arasındaki üç-dört haftalık süreyi üç aya uzatmayı planladıklarını belirttiler. Böylece bulaşma gücü yüksek olan yeni varyantın yayılmasına engelleyebileceklerini düşünüyorlar. Zamanla yarış içinde olduklarını söyleyen bilim insanları, en kısa zamanda en fazla sayıda insanı aşılamanın en etkili yol olduğunu savunuyor.
Hedef, olabildiğince fazla sayıda insanı aşılamak
İlk olarak Birleşik Krallık’ta görülen, sonrasında yaklaşık 40 ülkede saptanan SARS-CoV-2’nin daha bulaşıcı olan varyantının bu şekilde yayılmasının durdurulabileceği düşünülüyor.
Bazı bilim insanlarının Birleşik Krallık’ın bu şekilde yaşayan bir laboratuvara dönüşmesinden kaygı duymasına karşın bu karara sıcak bakan yetkililer, tek doz aşının koruyuculuğu konusunda herhangi geniş kapsamlı bir araştırmanın bulunmamasını göz ardı edip, tek doz ile sağlanan baoğışıklık tepkisinin kendilerine zaman kazandıracağını hesaplıyor. Bu yaklaşım başarılı olursa, dünya çok önemli bir deneyim edinmiş olacak. Eğer başarısız olursa dünya yine çok önemli bir deneyim kazanacak, ancak bu deneyimin bedeli çok ağır olacak.
ABD bu karara karşı
Amerikan sağlık otoriteleri İngiliz meslektaşlarının bu son kumarını benimsemeye pek yanaşmıyor. Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü (NIAID) başkanı Anthony Fauci, şu anda kullanılmakta olan Moderna ve Pfizer/BioNTech aşılarının Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi’nin (FDA) onayladığı şekilde kullanılacağını, farklı bir kullanım şeklinin söz konusu edilemeyeceğini söylüyor.
Bu iki aşıdan elde edilen verilere göre aşılar, ilk dozun yapılmasından 10-12 gün sonra koruma sağlamaya başlıyor. Ve bu ilk korumanın ne kadar süreceği bilinmiyor. Pfizer aşısının klinik denemelerinde nötralizan antikor düzeyinin ilk dozdan sonra çok da stabil kalmadığı tespit edilmişti.
“Tek bir dozun dört hafta kadar koruma sağladığını düşünüyoruz. Ama emin değiliz. Bu korumanın ne zaman etkisini yitireceğini de bilmiyoruz” diye konuşan NIAID’e bağlı aşı Araştırma Merkezi başkanı John Mascola, “Britanya bu kararını uygulamaya koymadan önce aşılama takvimini değiştirmeyi düşünmüyoruz” diyor.
Risk: Aşıya dirençli virüsler
Rockefeller Üniversitesi’nden virolog Paul Bieniasz, İngiltere’de sağlık otoritelerinin aşı takvimi üzerindeki kumarını “dehşetle” izlediğini söylüyor. Virüsün koruyucu antikorlara yakalanmamak için nasıl mutasyon geçirdiğini inceleyen virolog, “Yetkililer ikinci dozu ileri bir tarihe atarak sanki aşıya dirençli virüs geliştirmeye çabalıyorlarmış gibi geliyor. COVID aşıları üzerinde oynayarak aşıları ‘iktidarsızlaştıracaklar’.
İkinci doz aşıyı erteleyerek her gün hastalığa yakalanma riski taşıyan milyonlarca insana yarım yamalak bir koruma sağlayacaklar” diyor. Bieniasz, bir virüsü aşıya karşı dirençli hale nasıl getirileceğini şöyle özetliyor: “Kısmen bağışıklık kazandırmış olduğunuz insanları, çok bulaşıcı bir virüsün ortasına bırakırsanız, virüse insanlardaki bağışıklık sistemini öğrenmesi için ideal bir fırsat sunarsınız.”
Yeni varyant niçin tehlikeli?
2020 yılı 2021’e SARS-CoV- 2’nin yepyeni bir varyantını miras bıraktı. B.1.1.7 olarak tanınan bu yeni varyant, pandemide çok tehlikeli bir dönemin başlamakta olduğunun habercisi. Kuzey Carolina Üniversitesi’nden Bilgi ve Kütüphane Bilimleri Bölümü’nden Doçent Dr. Zeynep Tüfekçi, B.1.1.7 varyantını kurulu bir saatli bombaya benzetiyor. Yeni varyant ile ile ilgili her gün yeni bilgilerin ortaya çıkması, bilim insanlarını alınması gereken önlemler konusunda kararsız bırakıyor.
Bu varyantın bilinen en önemli özelliği, bulaşıcılığının daha fazla olmasına karşın, hastalığın şiddetini artırmıyor olması. En azından şimdilik. Ayrıca şu anda piyasada bulunan aşıları geliştiren bilim insanları, varyantın aşıların etkinliğini azaltmadığını söylüyor.
O zaman bu varyantın dünya kamuoyunda panik yaratması gerekmiyor değil mi? Tüfekçi bunun tam tersini savunuyor ve bu varyantın önü acil önlemlerle alınamaz ise, dünyanın potansiyel bir felâketin eşiğine geleceğini ileri sürüyor. Pandeminin şu anda içinde bulunduğumuz aşamasında, bulaşıcılığı daha yüksek bir varyant, hastalığı ağırlaştırıcı bir varyanttan daha tehlikeli olabilir. Neden mi? Çünkü yüksek bulaşıcılık özelliği, varyantın üstel bir hızla yayılmasına yol açabilir. Oysa hastalığın ölümcüllüğünü artıran özellik, lineer bir artış gösterdiği için yalnızca enfekte olan kişileri etkiler.
Artış gösteren bulaşıcılık çok kısa zaman içinde dünyada karmaşa ve paniğer yol açabilir. Dolayısıyla Birleşik Krallık’ın aşılarla kumar oynaması bu bağlamda mazur görülebilir.
Risklerin matematiksel açıklaması
Lineer risk ile üstel risk arasındaki farkı açıklamak için London School of Hygiene &Tropical Medicine’den Adam Kucharski şu karşılaştırmayı yapıyor: “Virüsün öldürücülüğünün ve bulaşıcılığının aynı oranda, yani %50 artış gösterdiğini varsayalım. 10.000 aktif enfeksiyon vakasının görüldüğü bir ülkede, virüsün üreme hızının 1.1 ve enfeksiyonun öldürme riskinin %0.8 olduğunu düşünelim. Bu koşullarda bir ayda 129 can kaybı olur. Virüsün öldürücülük hızı %50 artarsa bir ayda ölenlerin sayısı 193’e çıkar. Oyda bulaşıcılığı %50 artarsa tek bir ay içinde can kaybı 978’e tırmanır. İki senaryoda da 6 günlük enfeksiyon üreme süresi baz alınmıştır.”
Sonuçta yeni enfekte olan her insan potansiyel olarak çok sayıda insanı enfekte eder. Bu toplumun bütünü için çok büyük bir tehdittir. Oysa hastalığın ağırlaşması bireyleri etkiler. Başka bir deyişle çok büyük bir sayının küçük bir yüzdesi, küçük bir sayının daha büyük bir yüzdesinden çok daha büyüktür.
‘Tüm silahlar acilen seferber edilmeli’
Tüfekçi, yeni varyantın bulaşıcılık özelliğinin yatabileceği potansiyel felakete karşı silah deposunda bulunan tüm silahların kullanılmasını gerekli görüyor: “Şu anda zamanla yarışıyoruz. Ve virüs bitiş çizgisine yaklaştıkça güç kazanıyor. Bu evrede en ciddi silahımız aşılar. Aşıların olabildiğince hızlı dağılımı gerek. Bir kere aşılanmış insanların hastalığa yakalanma riski düşüktür.
“Ayrıca aşılar yalnızca aşılananları değil potansiyel olarak herkesi etkiler. Tüm bulgular aşılanmış insanların virüsü daha az bulaştırdığını gösteriyor. Henüz ne kadar az bulaştırdığını bilmiyoruz ama aradaki farkın ne denli önemli olacağını hesaplayabiliyoruz. Maske, mesafe ve temizlik önlemlerinin yaratacağı farktan daha büyük bir faydayı aşılardan göreceğimiz kesin. Aşılama ile kazanacağımız en küçük zaman bile mortalite ve morbidite açısından büyük fark yaratacak.”
Los Angeles’teki Kaliforniya Üniversitesi’nden (UCLA) Dylan Morris en fazla sayıda kişinin en kısa zamanda aşılanmasını gerekli görüyor. Bunun için elde bulunan tüm aşıların, ikinci dozunun ne zaman temin edileceğini şimdilik göz ardı edilerek yapılmasını kumar olarak değil, aksine, akılcı bir karar olarak değerlendiriyor.
Reyhan Oksay
Kaynaklar:
https://www.sciencemag.org/news/2021/01/viral-mutations-may-cause-another-very-very-bad-covid-19-wave-scientists-warn
https://www.theatlantic.com/science/archive/2020/12/virus-mutation-catastrophe/617531/
https://www.statnews.com/2021/01/04/ britain-takes-a-gamble-with-covid-19-vaccines-upping-the-stakes-for-the-rest-of-us/
https://www.newscientist.com/article/2264063-new-coronavirus-variants-what-are-they-and-how-worried-should-we-be/
https://www.newscientist.com/article/2237475-covid-19-news-uk-reports-1041-daily-deaths-thehighest-since-april/
https://www.newscientist.com/article/ mg24933162-700-covid-19s-many-unknowns-are-what-make-it-so-tricky-to-beat/
Bu yazı HBT'nin 251. sayısında yayınlanmıştır.
