Çoğu insan için, çoğu durumda birden fazla işi bir arada yapmak imkânsızdır. Aynı anda birden fazla iş yaptığımızı sandığımız sırada aslında iki işi aynı anda yapmayız; sadece işleri tek tek birbiri ardına hızla yapıyoruzdur.
Sinirbilim bu konuda net: İnsanlar, tek bir görevi yapmak üzere yaratılmışlardır. Son bir araştırmada, insanların yalnızca % 2.5’inin etkili olarak çoklu-görevi yerine getirdiği görüldü. Geri kalanlar için ise çoklu-görev, bir yanılsamadan başka bir şey değil.
Birden fazla işi bir arada yapmaya çalışmak, bu işleri başarılı ve güvenli bir şekilde yapmamıza engel olur. Özellikle de araba kullanırken mesajlaşmak gibi tehlike oluşturabilecek işler söz konusuysa. Aynı şekilde birkaç iş arasında sürekli gidip gelmek de bu işlerden en iyi şekilde verim almamızı önler.
Tek bir işe odaklanmaya çalıştığımız anlarda teknolojik aletler bizi çoklu-görev efsanesine inandırmaya devam eder. Akıllı telefonlarımızı elimize alıp kulaklıklarımızı da taktık mı günün bütün işlerini bir kerede yapabilecek güce sahip olduğumuzu düşünürüz.
Olumsuz etkiler
Beynin işleyişini inceleyen sinirbilimcilere göre, odaklanmaktansa dikkatimizi birçok şeye birden verme eğilimimiz, en basit işleri bile yerine getirmemize engel oluyor. İşte bu durumun olumsuz etkilediği özelliklerimiz:
Dikkatlilik - Araç kullanırken cep telefonunuzu kullanmanızı yasaklayan düzenlemelerin hepsi bilimsel verilere dayanmaktadır. Çift görev yapma, örneğin araç kullanırken sözel veya işitsel bir görev yürütme, beyinde dikkatlilik ile bağlantılı bölgedeki faaliyetin azalmasına ve araç kullanırkenki performansınızın düşmesine sebep olur. Birçok araştırmada, yoğun ortamlarda çoklu-görev yürütebilen kişilerin, öncelikli göreve odaklanarak birden fazla bilgi kaynağı arasında paralel işlem yürütebilmelerini sağlayan bir dikkat kontrol tarzı geliştirdiklerini öne sürüyor. Yoğun ortamda ve sakin ortamda çoklu-görev yürüten kişilerin performanslarının karşılaştırıldığı başka bir araştırmada ise, yoğun ortamdakilerin, görevler arası geçişte daha kötü performans sergilediği gördüldü. Bunun sebebinin, gereksiz bilgilerin atılmasında daha büyük zorluk yaşamaları olduğu düşünülüyor.
Öğrenme - Birden fazla işi bir arada yapmaya çalıştıkça odaklanma kabiliyetimiz zayıfladığından öğrenmemiz de zorlaşır. Dikkat, öğrenme için elzemdir. Genç yaşta sürekli olarak çoklu-görev yürütmeye başlarsak, daha derinliğine öğrenmeye olanak bulamayız. Yapılan deneysel bir araştırmada teknoloji yardımı ile çoklu-görev yapmanın, -örneğin mesajlaşmak, müzik dinlemek veya e-postalarınızı kontrol etmek- ders çalışmayı, ödev yapmayı, öğrenmeyi ve alınan notları olumsuz etkilediğini ortaya koyuyor.
Farkındalık (Mindfulness*) - Farkındalık sahibi kişiler, yalnızca bazı şeyleri fark etmezler; dikkatlerini bilerek, o ana yönelik ve yargılamadan verirler. Dikkatliliğin en gelişmiş evresi olan farkındalık, kararların stressiz ve daha az tepkisel bir ortamda alınabilmesini sağlar. Farkındalığa dayanan çok sayıda terapi, depresyon, endişe, kronik ağrı, madde bağımlılığı, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve diğer benzeri şikayetleri olan hastalara da yardımcı olur.
Çoklu-görevden kendimizi uzak tutmanın, işimiz de dahil hayatımızın her alanında birçok olumlu getirisi vardır. Öyle ki bu, kariyerlerimizin önemli bir parçası hâline gelmiştir. Örneğin insanlar, bir cerrahın en önemli özelliğinin ellerinin hassasiyeti ve neşteri bilerek kullanması olduğunu düşünür. Her ne kadar bu doğru olsa da, bir ameliyatın başarılı olması, yalnızca bir hastaya odaklanabilmek ve başarılması saatler sürebilecek tek bir amaca ulaşmak adına birçok görevi yerine getirmekle mümkün olur. Bu, cerrahların doğuştan tek-görev odaklı insanlar olduğu anlamına gelmiyor; saatler süren ameliyatlar ve yıllar boyu yapılan pratikler sayesinde mükemmele ulaşıyorlar. Birçok cerrah, hastanede en çok ameliyat odasında bulunmayı sevdiklerini söyler. Çünkü burası, mesleklerinin getirisi olan strese ve riske rağmen, çok-görevli dünyadan uzaklaşabildikleri sığınaklarıdır.
Kendinizi çoklu görevlerin dünyasından uzaklaştırıp özgür kılmak, tek-göreve odaklı yaşamak için bir cerrah olmanıza gerek yok. İster uzun mesafe yol giderken, bir etkinlik düzenlerken, bahçeye bakım yaparken ya da sipariş verirken olsun, bir seferde tek bir şeye odaklandığımızda her zaman daha çok verim alırız. Deneyin, göreceksiniz.
Derleyen: Sevda Deniz Karali
*Mindfulness: Şimdiki ana yargısız ve açık olarak dikkatini vermek ve bu anda her ne meydana geliyorsa kabullenmektir. Hem farkındalık hem de bilinçliliği içeren, kabul, yargısızlık ve şimdiki ana odaklanmayı temel alan derin bir farkındalık halidir. Bilincin bilincinde olmaktır. Bu halde birey dikkatinin an be an nereye yöneldiğinin ve zihninin ne ile meşgul olduğunun farkındadır.
Bu yazı HBT'nin 59. sayısında yayınlanmıştır.
