İlk bakışta her şey şüphesiz görünür. Evren bizim için üçboyutludur. Fakat teorik fiziğin son on yıllardaki en ürkütücü fikirlerinden biri farklı bir öneri getirdi. Üçboyutlu gerçeklik ışığın bir “hilesidir” aslında, yani iki boyutlu olarak kodlanmış bilgilerin bir izdüşümü. “Holografi ilkesi”ne göre evrenimizin tanımlanması için bir boyut eksilmeli. Yani bizim üçboyutlu olarak deneyimlediğimiz, dev bir kozmik ufukta iki boyutlu süreçler olarak da izlenebilir.
Fizikçiler 1990’lı yıllarda bu “hileyi” keşfettiklerinde sicim teorisinin zorlu matematiğini yumuşatmaya çalışıyorlardı. Belli başlı koşullarda evrendeki boyutlardan biri çıkarıldığında ya da diğer sözlerle hologram gibi kabul edildiğinde, yerçekimi de olmayabilirdi. “Holografi ilkesi”nin en iyi araştırılmış olan örneği, Ads/CFT iletişimidir ve sadece bir Pringles cipsi gibi içe doğru bükülmüş, karmaşık 5 boyutlu uzay-zamanda işler. Bu “hilenin” sürpriz bir biçimde yararlı olduğu ortaya çıkmıştır, üstelik sadece sicim teorisinde değil, süperiletken gibi pratik şeylerin nasıl çalıştığının ve parçacıkların niçin kütleye sahip oldukları gibi zorlu problemlerin aydınlatılmasında da.
Fakat Avusturyalı araştırmacı Daniel Grumiller bu ilkenin “düz” evrende de işlediğini öne sürdü. Biz bir “anti- desitter” (hiperbolik uzay) uzay zamanında yaşamıyoruz. Bu tür uzayların çok ilginç özellikleri vardır. Bunlar negatif olarak bükülmüştür, düz çizgiye atılan objeler bize geri gelir. Oysa buna karşın evrenimiz oldukça düzdür ve astronomik açıdan baktığımızda pozitif bükülüdür diyor Grumiller (Entanglement Entropy in Galilean Conformal Field Theories and Flat Holography, Physical Review Letters 114, 11602). Fermilab fizikçisi Craig Hogan da bunu kanıtlamak istiyor. Holografi ilkesi eğer bizimki gibi düz bir evrende de uygulandığında, uzay-zaman da belli başlı ölçekte hayal meyal görünür, tıpkı çok yakından izlenen bir hologram gibi.
Hogan Fermilab’da ekibiyle birlikte bu holografi k ilkeyi keşfetmek için Holometer olarak bilinen bir cihaz geliştirdi. Araştırmacı holografi ilkesiyle ilgili herhangi bir kanıtın devrim yaratacağını düşünüyor. Çünkü diyor fizikçi, Öklid ’den önce 2000 yılı aşkın bir süre kullandığımız geometrinin temel fikirlerini aşabilir bu.
Peki bu bizi nasıl değiştirebilir? diye soruyor Richard Webb (New Scientist Cilt 227) . Bir olasılıkla pek fazla değiştirmezdi. Biz yine üç boyutlu dediğimizi algılamaya ve yerçekimi dediğimiz fenomene inanmaya devam ederdik. Fakat Grumiller yine de beş yüz yıl önce Kopernik’ine benzer bir değişim kıvılcımının yaşanacağına inanıyor. Evreni ve kendimizi bunun bir parçası olarak görebilmemiz, boyutlarımızdan birinin ve yerçekiminin birer “yanılsama” olduğunu kabul etmemiz çok zordur diyen Grumiller, insanlığın bu konuyu sindirebilmesinin en az bir yüzyıl alacağını tahmin etmekte.
Nilgün Özbaşaran Dede
