Bir önceki makalemi okuyanlar anımsayacaklar yazımın sonunda bilimsel makalelere “açık erişim” konusuna da değinmiştim. Konuyu biraz açayım.
Günümüzde çok az sayıda bilimsel makalenin – yaklaşık %10 – açık erişimi var. Bu makaleler sponsorlu makaleler, yani birileri bu makalelerin açık erişimli olabilmesi için en başından yayıncıya büyük paralar ödüyorlar.
Eğer bir bilimsel makalenin sponsoru yoksa o zaman makaleye erişmek isteyen kişi için pamuk eller cebe.
Peki, tıp alanında bu sponsorlar kim? Çoğunlukla ilaç endüstrisi.
Peki ilaç endüstrisi hangi makalelerin açık erişimine sponsor olur dersiniz? Yanıtı kolay bir soru, tabii işine gelenlere...
Cambridge Üniversitesi'nde görevli matematikçi Timothy Gowers bir süre önce Elsevier Yayınevi'nin bilimsel makalelerini boykot hareketi başlattı.
Gerekçesi yukarıda andığıma benzer gerekçelerdi. Gowers’a göre yayınevi makale erişimi için kullanıcıdan yüksek ücretler talep ediyor, bilgiye yansız erişimi engelliyordu.
http://thecostofknowledge.com isimli Web sayfasından bu boykota bu güne dek 16.000 üzerinde bilim insanı katıldı.
Aslında işin özeti şuydu: Paranıza kıyamazsanız – bu çok anlaşılır – sadece sektörün finanse ettiği açık erişimli yayınlarla yetinmek zorundasınız. Yani yönlendirilmeyi kabul edersiniz.
Ben Goldacre, İngiliz bir bilim insanı ve popüler bilim yazarı. “Bad Science” isimli kitabı çok büyük yankı uyandırmıştı. Kitap gerçek bir öz eleştiri, bir çeşit günah çıkartmaydı.
Dr. Goldacre’ın “TedTalks” konuşması da tıpkı kitabı gibi çağdaş tıbbın sorunlarından birine dikkat çekiyor. Bu konuşmadan satır başlarını bir kez daha paylaşmak istiyorum şimdi.
"… Bu araştırmada, üniversite öğrencilerinin önsezi yetisi olduğuna ilişkin kanıtlar bulduğunu iddia etti ve araştırmasının sonucu hakemli bilimsel dergilerden birinde yayınlandı. Bu makaleyi okuyan insanların çoğu ilginç ama bence bu tamamen rastlantısal, çıkan sonuç tamamen şansa bağlı diye düşünebilir… Nitekim birkaç farklı bilim insanı, bu önsezi deneyini tekrar etti ve tamamen farklı olan bulgularını yayınlamak istedi. Ancak yazdıkları makaleleri, daha önceki çalışmayı yayınlayan dergiye ilettiklerinde dergi "Hayır, biz tekrar edilen çalışmaları yayınlama konusunda istekli değiliz. Herhangi bir şey bulmayan makaleleri yayınlamıyoruz." dedi...”
Yapılan bilimsel çalışmaların tekrarlanabilir olmaması, yani her seferinde benzer sonuca ulaşılamaması bir diğer önemli sorun.
Mesela bir çalışmada etkili bulunan ilaç bir diğer çalışmada etkisiz bulunabiliyor ve siz de muhtemel açık erişimli olan yazıyı okuyup ilacı etkili sayıyorsunuz. Çünkü sponsor için “etkili ilaç” makalesi daha “yarayışlı” bir makale.
53 makaleden 6’sı tekrar edilebildi
Dr. Goldacre’ye kulak vermeye devam edelim.
"Mart 2012'de ... Nature dergisinde bir makale yayınlayarak, kanser hastalığının potansiyel tedavi hedeflerine ilişkin 53 adet temel ama basit bilimsel çalışmayı tekrar etmeye çalıştıklarını aktardılar. Bu 53 çalışmadan sadece 6 tanesi başarılı bir şekilde tekrar edilebildi.”
Ne demek bu? Bu demek ki, tam 47 çalışma tekrarlanamamış, yani tekrarlandığında farklı sonuçlar çıkmış.
Bilim dünyası için bundan daha büyük bir sorun olabilir mi?
Özgür, bağlantısız, gerçek bilim insanları bu büyük sorunun farkında ve çözüm olarak “olumsuz” sonuçların da yayımlanabilmesi konusunda akademinin cesaretlendirilmesi gerektiğini söylüyorlar.
Yeniden Goldacre’ye kulak verelim.
"Eğer, 100 defa yazı tura atsam ve bu 100 atışın yarısının sonuçlarını sizden saklasam elimdeki paranın her zaman tura geldiğine sizi ikna edebilirim. Ama bu elimdeki paranın iki yüzünün de tura olduğu anlamına gelmez. Bu, benim fırsatçının biri olduğumu, sizin de buna izin verdiğiniz için ahmağın biri olduğunuzu gösterir”.
Dedim ya konu uzun, yazmaya devam edeceğim, devamı gelecek sayıda...
Mustafa Çetiner / [email protected]