James Garfield, çok kısa süre ABD’de başkanlık yapmış ve talihsiz biçimde yaşamını yitirmiş bir politikacı. Onun şu sözü çok doğru.
“Gerçek sizi özgür yapar ama önce acı çekmelisiniz..”
Bu saptama günümüz bilim dünyası için tam tamına doğrudur. Çünkü gerçek bilgiye ulaşmanın önünde o kadar büyük engeller var ki.
Bilim dünyası, son yıllarda Türkçeye “korsan” yayıncılık veya “ÇAKAL” yayıncılık olarak da çevrilebilecek bir sorun ile uğraşıyor. Şimdi düşünün, bir hastalığın tedavisi konusunda tıbbi bir makale okuyorsunuz, orada tedavi konusunda öneriler görüyorsunuz. Makaleyi ciddiye alıp hastanıza uyguluyorsunuz.
Makaleyi ciddiye almamak için bir nedeniniz yok, çünkü makalenin yayınlandığı derginin ismi size çok tanıdık geliyor, makaleyi de her hekimin başvurduğu “pubmed” portalından bulmuşsunuz, üstelik de açık erişimi olan bir makale, sizin sorununa, hastanın derdine çözüm olur sanıyorsunuz... Ama kazın ayağı öyle değil işte.
Şimdi klavyenize davranın ve “Omics International” isimli siteye bir girin. Bu yayınevinin 370 editörü, 800 konuşmacısı, 100’e yakın bilimsel! tıp dergisi olduğunu göreceksiniz.
Sirinubabu Gedela isimli uyanık bir Hintlinin sahibi olduğu bu yayınevi kolay yoldan milyonlarca dolar kazanıyor.
Nasıl mı? Önce bir dergi kuruyor. Derginin ismini çok popüler ve bilimsel değerini kanıtlamış başka bir derginin ismine benzetiyor. Mesela ünlü “ The Spine Journal” dergisini hatırlatsın diye derginin ismini “Journal of Spine” koyuyor. Derginin logosunu da o ünlü dergiyi hatırlatsın diye benzer yapıyor. Kolay yoldan bilim adamı olma sevdalısı bir “editoryal ekip” oluşturuyor. Bu hekimler de dergiye editör diye atanıyor. Dergiye yollanan makaleler için bir hakem değerlendirmesi olmuyor veya “oluyor gibi” oluyor. Kolayca basılıyor derken, tabii dergiye makale karşılığı bir ücret ödemeniz gerekiyor, üstelik hatırı sayılır bir ücret.
“A confusion of Journals, what is pubmed now” ismiyle internette bir arama yapın bakalım ne göreceksiniz.
Yakın zamana kadar Pubmed’de tam 25 adet çakal nöroloji dergisi vardı. Bu dergi tüm nöroloji dergilerinin toplam %24.7’sini oluşturmaktaydı. Benzer biçimde nörobilim alanında da çakal dergi sayısı 14 idi ve tüm nörobilim dergilerinin %16.1’i idi. Bu durum diğer alanlar için de geçerli.
Omics International’ın yarattığı skandal fark edildiğinde “pubmed” bu yayınevinin dergilerini listeden çıkarttı. Amerikan üniversiteleri bu derginin sayılarına erişim yasağı koydu.
Sirinubabu Gedela isimli uyanık girişimcinin web siteleri, dergileri halen duruyor. Grup halen uluslararası (!) kongreler düzenleyip hekimleri bu kongrelere davet etmeyi sürdürüyor. Bir çok hekimin elektronik postasına şöyle bir ileti en azından bir kez düşmüştür. “Filanca ülkede, falanca kongrede sizi de aramızda görmek isteriz. Araştırmalarımız sonucu filanca konuda çok donanımlı olduğunuzu fark ettik (!) ”
Ama bir sorun var, tüm masraflar sizden, oldukça yüklü bir miktar para ödemeniz gerekiyor, ama ne gam. Eğer paranız varsa bu durum şöyle bir cümle kurmanıza sağlıyor ve oldukça da havalı olabiliyor (!)
“Mesela Singapur’da yapılacak uluslararası bir kongrede konuşmacı olduğumdan bu hafta yokum, zaten ben alanımda uluslararası bir derginin de editörüyüm.” Bu dergilere ülkemizden de çok yayın gittiğini biliyorum. Bunların çok önemli bir bölümünün farkında olmadan yapıldığını da biliyorum.
Amacım bu yazı ile akademiyi, sadece tıp değil, tüm bilim alanlarının ülkemizdeki emekçilerini uyarmak.
Çünkü Omics International sadece bu tür yayın yapanlardan sadece biri, daha onlarcası var. İlk başta alıntıladığım gibi; “Gerçek sizi özgür yapar ama önce acı çekmelisiniz..”
Mustafa Çetiner / [email protected]
Bu yazı HBT'nin 112. sayısında yayınlanmıştır.