Yeni buluş, beyin hücrelerinin işlevlerine ilişkin klasik bilgilerimizde önemli bir değişiklik meydana getirdi; bu değişiklik, bunama, epilepsi ve Parkinson hastalığı gibi bazı beyin hastalıklarının tedavisi konusunda katkı sunabilir.
Beyin dokusunu oluşturan iki esas hücre grubu nöronlar (sinir hücreleri) ve glial hücrelerdir (destek hücreleri). Nöronlar birbirleriyle sinaps denen bağlantı noktalarında nörotransmitter denen maddeler salgılayarak bağlantı kurarlar ve bilginin iletilmesini sağlarlar. Elektriksel olarak uyarılan bir nöron, diğer nöronla arasında bulunan “sinaps” denen boşluğa nörotransmitter denen bir kimyasal madde salgılar, bu madde diğer nöronu uyarır ve bilgi iletilir. Klasik bilgimiz, bu iletişim şeklinin nöronlara özgü olduğu idi.
Glial hücreler ise nöronlara yapısal destek ve enerji desteği sunarlar. Astrosit denen bazı glial hücrelerin sinapsları yani bağlantı noktalarını çevreledikleri bilinse de glial hücrelerin iletişim sürecinde doğrudan yer almadıkları düşünülüyordu. Aksi yönde görüş bildiren az sayıda yazar olsa da glial hücrelerin iletişimde doğrudan yer aldıklarına ilişkin tekrarlanabilir ve ikna edici kanıt yoktu.
Bugüne dek yaygın kabul gören görüş bu olsa da Lozan Üniversitesi ve Wyss Merkezi’nden araştırmacılar bugüne dek keşfedilmemiş nöron-astrosit arası bir hibrit hücre türünün varlığını gösterdiler. Bu yeni tanımlanan hücre türü, bir tür glial hücre olan astrositlerin özelliklerine sahip ancak nörotransmitter salgılayarak nöronlar arası iletişime katılıyor (https:// doi.org/10.1038/s41586-023-06502-w).
Beyin hastalıkları tedavisi
Yazarlar modern moleküler biyolojik yöntemler kullanarak fareler ve insanlarda astrositlerin bir kısmında glutamat salınımı yapabilecek mekanizmalar olduğunu belirlediler. Ayrıca, canlı farelerde bu hibrit hücrelerden hızlı glutamat salınımı olduğunu gösterdiler.
Glutamat, beyindeki esas aktifleştirici nörotransmitter. Yeni keşfedilmiş hibrit hücrelerce salınan glutamatın beyin döngülerindeki iletişimi düzenleyici rolü var. Yazarlar, bu hücrelerin fonksiyonları ortadan kaldırıldığında farelerin yeni bellek oluşturma sürecinin ve hareketlerinin kontrolünün bozulduğunu ve epilepsi nöbetleri geçirdiklerini saptadılar.
Bu buluş, beyin hücrelerinin işlevlerine ilişkin klasik bilgilerimizde önemli bir değişiklik meydana getirdi; bu değişiklik, bunama, epilepsi ve Parkinson hastalığı gibi bazı beyin hastalıklarının tedavisi konusunda katkı sunabilir.
Özlem Kayım Yıldız
*Bu yazı, HBT Dergi 393. sayıda yayınlanmıştır.