Kıkırdaklarımız eklemlerimizin rahat hareket etmesini sağlar. Normal diz ağrımaz, takılmaz ve şişmez. Dizlerimizde herhangi bir nedenle kıkırdak hasarları başlarsa mümkün olan tüm tedavilere rağmen ilerleme eğiliminde olur ve diz ağrıları giderek artar. Eklemleri oluşturan kemiklerin birbiri üzerinde rahat kaymasını sağlayan kıkırdak dokuları aşınıp tükenince, kaygan olmayan kemikler ortaya çıkar ve bu kez kemikler birbirine sürtmeye başlar ve tıpta artroz olarak adlandırılan durum ortaya çıkar.
Artrozu olan kişilerin dizleri kişiden kişiye değişmek şartı ile önemli bir ağrı nedenidir. Diz artrozu olan kimi hasta hayatına pek fazla sorun yaşamadan devam edebilirken, birçok hastanın hayatı ağrılar nedeni ile önemli bir şekilde etkilenir. Artrozun daha ilerlemesi durumunda ise kemiklerin kenarlarında tıpta osteofit olarak bilinen kireçlenme diye adlandırılan yeni kemik oluşumları ortaya çıkar. Osteofitlerin artması ile beraber ise söz konusu eklemin hareketleri kısıtlanmaya başlar.
İnsanı depresyona da sokar
Diz ağrıları, kişinin hayat kalitesini olumsuz etkileyen, yürüme mesafesini kısıtlayan, uzun süre oturduğu yerden kalkması sırasında ağrı yaparak kalkmayı zorlaştıran, merdivenleri adeta bir azap haline getiren, gece uykusunu bozup kişinin özgürlüğünü elinden alan, kilo almasına neden olarak depresyona bile sokabilecek önemli bir sosyal sorundur.
Diz ağrıları olan ve hareketleri kısıtlanmış bir kişi çevresindeki kişilerin de iş gücünden ve zamanından çalar. Ayrıca diz ağrısı olan kişiler hareketlerinin kısıtlanması nedeni ile kilo alırlar. Alınan kilolar daha fazla diz ağrısına, yüksek tansiyona, şeker hastalığına, kalp rahatsızlıklarına ve benzeri sistemik sorunlara neden olur.
Kıkırdak aşınmalarına bağlı diz ağrıları için ameliyat öncesinde ağızdan ilaç kullanımı, diz içi enjeksiyonlar, tabanlıklar ve fizik tedavi gibi tedaviler uygun hastalarda denenmelidir.
Yapılan tüm tedavilere rağmen, kişinin yürüme mesafesi hala kısıtlı ise, kişi ağrı kesicilerle yaşamak zorunda kalıyorsa, gece ağrıları uyku düzenini bozmaya başlamışsa ve kişi arzu ettiği aktivite düzeyine çıkamıyorsa protez cerrahisi bir başka deyişle artroplasti devreye girer.
Diz protezleri
Diz protezleri, kemiklerin uçlarını tekrardan kaygan hale getirmek ve ağrısız eklemler sağlamak amacı ile uzun yıllardır ortopedik cerrahinin önemli bir kısmıdır. Diz protezlerinde amaç birbirine kötü sürten dejenere olmuş yüzeyleri kaldırıp kemiklerin üzerini kaygan ve suni malzemelerle kaplamaktır. Diz protez ameliyatı öncesi mümkün olan tüm tedavi yöntemleri uygulanmış olmalı ve protez her zaman son çözüm olmalıdır.
Diz protezleri temel olarak total (tam) ve parsiyel (kısmi) olarak iki çeşittir. Eğer dizin hem iç yan kısmı hem de dış yan kısmında kıkırdaklar aşınmış veya hasar görmüş ise çare total protezdir. Ancak dizin sadece iç yan kısmı veya dış yan kısmında artroz var ve dizin diğer kısmı sağlam ise parsiyel (kısmi veya yarım) protezler yapılabilir.
Parsiyel protezler de total protezler gibi uzun yıllardır kullanılmaktadır, ancak uygulama yöntemleri total protezlerde olduğu kadar güven vermemekte ve bu nedenle ortopedik cerrahlar tarafından daha az tercih edilmektedir. Bir diz protezinin 20 yıldan daha fazla kullanılabilmesi amaçlanmaktadır. Bu süre zarfında protez gevşememeli ve aşınmamalıdır. Bu nedenle protez cerrahisinin en doğru şekilde yapılması gerekir.
Konvansiyonel yöntemlerle yapılan manuel diz cerrahileri, ameliyatı doğru yapabilmek adına, cerrahın ve ekibinin tecrübesine ve ekipmana bağlıdır. Çok deneyimli bir ekiple bile cerrah tüm detaylara hakim olamayabilir.
Oysa robotik cerrahide ameliyat öncesinde bilgisayarlı tomografi yardımı ile oluşturulan üç boyutlu model yardımı ile protezlerin kemiklerin üzerine konumlandırılması ameliyat öncesinde mümkün olabilmektedir. Üç boyutlu saydam modeller yardımı ile manuel yöntemler ile hakim olamadığımız bakış açılarına ve detaylara hakim olmak da mümkün olabilmektedir.
Robotik cerrahi sistemi
Dizde uygulanan robotik cerrahi aslında içerisinde dört sistemi bulundurmaktadır.
1. Robotik kol: İşi yapan en önemli parçadır ve ‘’six degree of freedom’’ özelliği ile her eklem diğerlerine bilgi aktararak kontrollü ve tekrarlanabilir hareketleri sağlar
2. Image Guided sistem: Ameliyat öncesinde üç boyutlu modeller ile çalışmayı sağlar.
3. Navigasyon: Ameliyathaneyi uzay olarak kabul edersek, errayler yardımı ile uzayda, femur ve tibia kemiklerinin, robotun, robotun kesici uzunun koordinatlarını belirlemeye yarar.
4. Haptic teknoloji: Kemiklerin robotik kol yardımı ile kesilmesi sırasında planlanan sınırların dışına çıkılmasını engeller.
Tüm bu detaylar göz önünde bulundurulduğunda robotik diz protez cerrahisi, teknolojinin bize sağladığı en önemli avantaj olarak karşımıza çıkmaktadır.
Robotik diz protez cerrahisi, parsiyel protez cerrahisinde çok önemli üstünlükler sağlamaktadır. Bu cerrahi yöntem ile birlikte anatomik protezleri çok daha az kemik çıkartarak uygulamak, çapraz bağları korumak ve ameliyatın sonucunu öngörebilmek mümkün olmaktadır. Bu cerrahi sırasında 0,1 dereceyi ve 0,1 milimetreyi hesaplamak mümkün olmaktadır. Ameliyatı ameliyat öncesinde ekranda yapıp, ameliyat sırasında gereken düzeltmeleri sağlayarak kusursuz bir protez uygulamak mümkün olabilmektedir.
Protezin ideal pozisyonda yerleştirilmesi protezin erken gevşemesini ve erken aşınmasını engelleyen en önemli faktördür. Bir başka deyişle protezin ömrünün uzamasına yardımcı olur. Anatomik dizayna sahip bu protezlerin manuel yöntemlerle uygulanması mümkün değildir. Anatomik protezler sayesinde hastalar dizlerini neredeyse tamamen normal hissetmekte, ağrılarından kurtulmakta, uzun yürüyüşlerin yanı sıra koşabilmekte ve ayaklarını altlarına alıp oturabilmektedirler. Hatta hastalardan bazıları, tenis oynayıp, maraton koşabilmekte ve futbol oynayabilmektedirler.
Robotla yapılan parsiyel protezlerin en önemli avantajı ise hastaların total protez haklarının saklı kalmasıdır. Bir başka deyişle total protez öncesi hastalara 20 yıl çok rahat edebilecekleri ara bir çözüm sunulmaktadır. Diz protezi ameliyatı olması gereken bir kişinin dizlerinin robotik cerrahiye uygun olma şansı yaklaşık yüzde 50’dir. Total protez kararı alınmadan önce dizin robotik cerrahiye uygun olup olmadığının incelenmesi önemle gerekir.
Sonuçları daha başarılı, hastalarımız için daha kolay ve daha güvenilir olan robotik diz cerrahisi günümüzde parsiyel diz protezleri için kullanılmaktadır. Robotik cerrahi yakında total diz protezlerinde ve kalça protezlerinde de kullanılmaya başlayacaktır. İleriki yıllarda diğer eklem protezlerinde ve tümör cerrahisinde de kullanılacaktır.
Prof. Dr. Uğur Haklar
Bahçeşehir Üniversitesi Tıp Fakültesi
Bu yazı HBT'nin 71. sayısında yayınlanmıştır.
