Eski Mısır, Roma İmparatorluğu, Mayalar, Çin’in Qing Hanedanı, dünya tarihinde kalıcı izler bırakmış uygarlıkların birkaçı. Çağdaş uygarlık düzeyine erişmemizde bunların rolü büyük. Ne var ki hiçbiri parlak dönemlerini sürdüremeyip çöktü. Hiçbir kültür bu kaderden kaçamadı. Dünya tarihi çok sayıda uygarlığın kuruluşuna, yükselişine, duraklamasına ve çöküşüne tanıklık etti. Bugün de Batı uygarlığının da benzer sonu yaşayacağına ilişkin çok sayıda çalışma var.
Fakat son yıllarda uygarlıkların çöküş nedenlerini tek tek ve ayrıntılı bir şekilde inceleyen bilim insanları, toplumların artık eskisi kadar kolay yok olmadıklarını ve çöküşe karşı direnç kazandıklarını ileri sürdü. Toplumlar krizleri ustaca manevralarla atlatabildikleri gibi küreselleşmenin dayattığı koşullar da çöküşe izin vermiyor. Bakın çeşitli görüşler neler diyor? Reyhan Oksay hazırladı.
Siyasal kutuplaşmaya alternatif, akılcı kutuplaşma olabilir mi? Önemli bir tartışma alanı size… Araştırmalara göre insanlar, bir tartışmanın zıt kutuplarında yer alabilir ve iki taraf da rasyonel olabilir, akılcı davranabilir. İnsanlar bilgiyi önceki inançlarına dayanarak farklı şekillerde incelerler. Bu öneriye göre, siyasi görüş farklılıklarını açıklarken insanların rasyonel olmadıklarını söylemektense, nüanslı düşündüklerini kabul etmek daha doğru.
Dijital kölenin yükselişi... Tanol Türkoğlu “efendinin köleye bağımlılığı da malum bir tür köleliktir. Günümüzde bu diyalektik iki insan arasında değil daha ziyade insan ile teknoloji arasında gerçekleşiyor. Teknoloji yapay zeka sayesinde kölelikten efendiliğe terfi edebilir mi? diye soruyor yazısında.
Gençlerde demans… Peki risk faktörleri neler?
Bunama gençlerde de artıyor. Yeni bulgulara göre belirli bir genetik özelliğin yanı sıra, düşük eğitim düzeyi, düşük sosyoekonomik durum, alkolizm ve işitme bozukluğunun demans riskini artırdığını gösterdi. Ayrıca inme geçirmiş olmak, diyabet, kalp hastalığı, düşük vitamin D düzeyi, kas fonksiyonlarının yetersizliğini gösteren zayıf el kavrama gücü ve ayağa kalkmakla tansiyonun düşmesi de risk faktörleri arasında. Özlem Kayım Yıldız yazdı.
Fahamettin Akıngüç biliyorsunuz Kültür Üniversitesi’nin kurucusu ve onursal başkanı. Vizyoner bir eğitimci. Neredeyse asırlık bir bilge çınar. Prof. Dr. Dursun Koçer Akıngüç’ü anlatıyor yazısında.
Müfit Akyos bağlantısallık üzerine yazdı “Yolumuzu değiştirelim!” başlıklı yazısında “Yaşam, diğer yaşamlara değişen derecelerde bağımlı olup, birbiriyle ilişkili ve çok bağlantılıdır” diyor ve insanlığın içine girdiği zor koşullara ragmen kapiitalistlerin kar amaçlı güdülerinde hiçbir değişiklik olmadığını belirtiyor. Distopyalar dışarı ütopyalar içeri!
2023’te insan atalarımıza ilişkin 10 yeni bulgu
Geride bıraktığımız yılda insan türlerinin ataları hakkında elde edilen bulgular bizi şaşırttı. Daha önceki bilgilerimizi altüst etti ve evrimimiz hakkında bize başka hikâyeler anlattı. Şimdi yakın akrabalarımız hakkında 2023’te elde edilen 10 önemli bulguya ve bunların bize kendi evrimimiz hakkında neler söylediğine bakıyoruz. Batuhan Sarıcan derledi.
Prion hastalıkları neden yükselişte? Deli dana hastalığı olarak bilinen Jacops Creuzfeld sendromunun yeni bir formu ortaya çıktı ve İngiltere’de ölümlere neden oluyor. İnsanların deli dana hastalığına yakalanmasından çok daha yaygın olanı, sporadik CJD (sCJD) olarak bilinen ve tüm prion kaynaklı beyin hastalığı vakalarının %85'inden sorumlu olan durum ile karşı karşıyayız. İşte bu sCJD'nin nedeni bilinmiyor, ancak bilinen bir şey var: Vakalar artıyor. Bahçeşehir Üniversitesi’nden Dr. Buse Çağla Arı yazdı.
Gıda atıklarından prebiyotik yapıldığını biliyor muydunuz? Örneğin patates kabuklarından! Peki kızılcık tüketmenin kalp ve damar sağlığına iyi geldiğini? Bilim ve Beslenme’de.
“Bugün bütün devletlerin ‘ulusçu’ olduğunu bilmezlikten gelir, Osmanlı’nın yok olma sürecini unutur, dünya tarihini görmezden gelir, bir yandan da yorum formüllerini yabancıdan aktarmakta devam ederseniz, bu sadece havayı tütsülemek ve cahilleri serseme çevirmek amacına yardım eder…” Doğan Kuban’ın ‘militarizm ve milliyetçilik’ yazısını sürdürüyoruz.
Üniversite eğitimi olmadan matematiksel formülleri sezme yeteneğine sahip Srinivasa Ramanujan… Pi sayısını rüyasında gören Hintli otodidakt… Bilim tarihi sayfamızda.
İnsan beyniyle rekabet edebilecek bir süper bilgisayar geliştirildi. Metal işlemede yeni bir kaynak yöntemi keşfedildi…Dünyanın ilk mantıksal kuantum işlemcisi…Yüksek Teknoloji sayfasında.
Beynin evrimi çözüldü: Bizi insan yapan sadece 139 gen. Bilim insanları primat beyinlerinde ortak olan ancak yalnızca insanlarda evrimsel farklılaşmaya uğrayan ve benzersiz bilişsel yeteneğimizin kaynağı olabilecek 100'den fazla geni ortaya çıkardılar. Rita Urgan derledi.
Başına hep talih kuşu konmuş antik kent: Aphrodisias
Aphrodisias… Adının güzellik ve aşk tanrıçası Afrodit’ten alan, ona adanmış, onun gibi ihtişamlı antik Roma kenti… Antik çağın önde gelen mimarlık, sanat, heykeltıraşlık ve tapınım merkezi. Aydın’ın Karacasu ilçesinde, Geyre köyü yakınında yer alıyor. Özlem Yüzak’ın yazısı.
Beynimiz korkulu rüyalarla bizi niye korkutuyor ki? Rüyamızda korkulu şeyler görüp korkmamız çok normal. Ama beynimiz, bilerek böyle korkulu rüyalar görmemizi planlamaz. Meraklı Çocuk’ta. Küçük çocuklarla sanat galerisi gezmek mümkün mü? Meraklı Büyükler’de. Mercan Bursalı hazırladı.
1.500 kuş türünü yok ettik
Son 120.000 yılda insan faaliyetleri sonucu kuşların yaklaşık %12'si öldü. Bu orana göre, insan kaynaklı yok oluş tahmin edilenden 2 misli daha fazla. Dünya ekosistemlerinde hayati bir rol oynayan kuşlar, bitki yapısını, çeşitliliğini ve ekosistem dinamiklerini etkiliyor. Hayvanlar Dünyası’nda.
Salih Özbaran, şu günlerde Türkiye’de medyada ve siyasal ortamda çalkalanan sorunların tarih derinliğinde değerlendirilmesine katkıda bulunan bir yazı hazırladı.
Japonya yüzyılın depremini nasıl atlattı? Tsunamileri, yangınları ve çok sayıda artçı sarsıntıyı tetikleyen devasa deprem, ülkenin batı kıyısında bir yüzyıldan fazla süredir yaşanan en büyük deprem oldu.
Kimi insanlar neden bilime güvenmez?
Zor bir konu... Bilim dünyası da bu sorunu çözmeye çalışıyor. Bakın yeni araştırmalar neler söylüyor?
Buzullarda onbinlerce virus türü bulundu… Aerosoller bulutları nasıl besliyor? Kadınlar neden kendilerine daha az güveniyor? Karıncalar kendilerini iyileştirmek için antibiyotik kullanıyorlar. Nilgün Özbaşaran Dede’nin hazırladığı Araştırma Gündemi’nde.
***
HBT yeni bir dolu dolu sayısıyla ellerinizde. Siz bu sayıyı elinize aldığınızda, HBT Youtube kanalının da yayına başlamış olduğunu anımsatalım. Nihayet, zorlukları aştık. Daha geniş bir kitleye ulaşacağız. Yeni başlayan haber, tartışma ve röportaj kanalımız giderek zenginleşecek ve bilim her yönüyle, HBT Dergi merkez olmak üzere, sosyal medya hesaplarımızda izlenir olacak.
Amacımız hem bilimi, doğru bilgiyi yaymak hem de HBT’ye maddi destek sağlamak.
Haftaya görüşmek üzere.
