Göbeklitepe keşifleri insanlık tarihini yeniden yazıyor
Yaygın görüşe göre, türümüzün, avcı-toplayıcılıktan karmaşık toplumsal yaşamaya geçişi ile birlikte medeniyet dediğimiz şey gelişmeye başladı. Peki ama bu geçiş, sanıldığı gibi tarımla mı olmuştu?
Bilim insanları, kilometre taşı niteliğindeki bu geçişin hikâyesini, Göbeklitepe araştırmalarıyla da yeniden yazmaya başladı… Yerleşik toplumun tarımla başladığı savının doğru olmadığını düşündüren temel dayanak avcı-toplayıcı toplumların düşündüğümüzden çok daha değişken ve karmaşık yapıda olmaları. Avcı toplayıcıların hepsini aynı kefeye koyan tanımlama hatası, bugün ülkemizin topraklarında yer alan Göbeklitepe’de kendisini gösteriyor. Buradaki toplum avcı toplayıcıydı ama yerleşik düzene geçmişti.
Batuhan Sarıcan medeniyete geçiş tarihimizi değiştiren ipuçlarını yazdı. Ve geçiş hikayemizi yeniden düşündüren soru: Niçin avcı toplayıcılığı bırakıp çiftçiliğe başladık.
Gözler Öklid uzay teleskobunda
Avrupa Uzay Ajansı, uzay sondası Euclid’i Temmuz başında uzaya gönderdi. Euclid’den beklenti ‘evrenin karanlık yanını’ daha iyi anlamamızı sağlamak. Çünkü gördüğümüz uzayın sadece %5’i. Geri kalan kara madde ve kara enerjinin de sırları, adını büyük matematikçi Öklid’den alan teleskop çözecek. Erdal Musoğlu’nun kaleminden.
Aslında kör oldu ama o körlüğünü inkar ediyor ve her yerin karanlık olduğunu söylüyor. İlginç bir tıp vakası. Özlem Kayım Yıldız, Anton sendromu ve beynin iç tutarlılığını yazdı.
Gelişmesi engellenen toplum ve köleleştirme operasyonu
Yine eski ve önemli bir konu: “Liberal kapitalizm’le gelişmemişliğin birbirleriyle örtüşüp sarmaş dolaş oldukları bir dünyada yaşıyoruz. Kapitalizm dünyaya egemen zengin toplumların ekonomik sistemi olarak geri kalmış ülkelere ideolojik beyin yıkama, savaş, ekonomik baskı, o toplumların içindeki karşıtlıkları fitilleyip ve yerel ortaklar bularak yapılıyor” Doğan Kuban’dan....
Enformasyonun hakimi yapay zeka, bilginin hakimi insan! Yapay zekâ, Aydınlanma’nın verdiği sözün yerine getirilmesini sağlamada potansiyel kurtarıcı olabilir mi? Tanol Türkoğlu’nun Dijital Orman başlıklı yazısı ilginç ve felsefi bir tartışmaya götürüyor bizi.
Müfit Akyos ‘Metropolü tanımak’ yazısında İstanbul’da belediyecilik adına yapılanları anlatıyor.
Tıp, altın çağına mı girdi?
İmmünoterapi ve yeni nesil kanser tedavileri; kilo verme ilaçlarında yepyeni bir dünya; makine öğreniminin yardımıyla takip edilecek yeni iç görüler ve ilaç geliştirme yolları; ve dünyanın en inatçı bulaşıcı hastalıklarından bazıları için ezber bozan aşılar... Sınırları henüz belli olmayan, tıpta hayret verici bir inovasyon-yenilik çağının eşiğinde olduğumuza ilişkin işaretler çok yoğun…
Konunun uzmanı değilseniz beslenme ile iklim değişikliği arasında nasıl bir ilişki olabilir diye sorabilirsiniz. Ne yediğimiz ve bu yediklerimizin nasıl üretildiği yalnızca sağlığımızı değil berberinde çevreyi de etkiler. Peki gıda kaynaklı ayak izinizi azaltmanın 5 yolu nedir? Bahçeşehir Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Dr. Melike Yavuz anlatıyor.
Mayıs ayında DSÖ, tatlandırıcılar ile ilişkili “şartlı kullanım” tavsiyesi yayınladı ve bu rapor “şekerden kaçıp tatlandırıcıya tutulan” yığınların şaşkınlığına neden oldu. Mustafa Çetiner “tatlandırıcılar zararlı mı?” yazısında önemli saptamalar yapıyor.
Helikopter ebeveyn misiniz? Aman dikkat!
Ebeveynlerin çocuklarına çok fazla ilgi göstermesi ve onların her anını planlaması helikopter ebeveyn olarak tanımlanıyor. Ama bu hiç de doğru değil. Helikopter ebeveyn olunmadığında çocuklar “hata yapma fırsatı” bularak, oynadıkları oyunlar sırasında küçük (yaşlarına uygun) riskler alarak ve hangi aktiviteyi yapacaklarına karar verme şansı bularak öğrenebiliyorlar. Bu durumda yeterlilik ve özerklik duyguları oluşuyor.
Öfkeyle baş edebilmenin 4 yolu
Öfke genellikle insanlar bir durumu kontrol edemediğinde ortaya çıkar. Uzmanlara göre öfke karşısında insanlar aşağıdaki dört yöntemden yararlanarak duygusal tepkilerini daha kolay dizginleyebilirler. Rita Urgan derledi.
Hastalıklar uyarı ışıkları ya da tehlike çanları gibi anında fark edilebilir olsaydı, insanların da aralarında yer aldığı tüm canlılar için yaşam çok daha kolay olurdu. Ne var ki, insanlarda açıkça görülebilen bu tür uyarıların yerine koruyucu bir ölçüt olarak tiksinme duygusu evrilmiştir. Peki, başka hayvanlarda da buna benzer bir savunma yöntemi var mı?
Kendi makarnanızı yapmak için yumurta, un ve özel aletlere ihtiyacınız yok. Sadece irmik, su ve iyi bir yoğurma ile güzel bir makarna yapabilirsiniz siz de. Bilim ve Beslenme’de bu hafta evde makarna yapmanın kolay yolunu okuyacaksınız.
Baharatların tadı nereden gelir? Meraklı Çocuk’ta Mercan Bursalı hazırladı. Hazır kilo vermişken insan neden kilo alır? Sonu çoğumuzu yakından ilgilendiriyor. Meraklı’nın Köşesi’nde.
Matematik derslerinde müzik öğrencileri nasıl motive ediyor? Türler arası gen transferi nasıl gerçekleşiyor? Yoksa atalarımız yamyam mıydı? Pizzanın atası Pompei fresklerinde nasıl bulundu? Çok okuyan çocukların beyinleri daha iyi gelişiyor... Nilgün Özbaşaran Dede’nin Araştırma Gündemi’nde.
Teknoloji sayfasında ise bu hafta kuantum bilgisayarlar, kripto paraların enerji kullanımını azaltabilecek kuantum bilgisayarları okuyacaksınız. Ve ilginç bir robot! Tüp şeklinde. Boruları büküyor, cıvataları söküyor...
Sinemada hareket yakalama teknolojisi üzerine meraklılarına ilginç bir yazı. Avatar (suyun yolu) filminden yola çıkarak Kültür Üniversitesi Yeni Medya ve İletişim bölümünden Prof. Dr. Okan Ormanlı yazdı.
Mıknatısın modern tıpta kullanımını ise Prof. Dr. Ülkü Sarıtaş’tan okuyacaksınız.
Grafik Bilgi’nin konusu dünyada en yaratıcı şirketleri. Tahmin edin bakalım, hangileri...
Kafa karıştıran bilimsel kavramlar dizisinde bu hafta kalorilerin ardındaki şaşırtıcı gerçekler var. Örneğin egzersiz neden zayıflatmaz?
***
Her hafta size mükemmel bir dergi hazırlamanın telaşındayız. Derginin içerini zenginleştiren baka köşeler de var. Ergun Akleman’ın bilim tarihi ile ilgili komik harika bandı, Tayfun Akgül’in harika karikatürleri, Haftanın Fotoğraf, Yüksek Teknoloji sayfası haberleri, kare bulmaca, su doku, matematik sorusu, satranç sorusu ile, dergiden daha fazlası...
HBT okumak her hafta büyük bir alışkanlığa dönüştü. Bu konuda mektuplar paylaşacağız.
Bizde kalın, HBT okur halkasının dalga dalga genişlemesine destek verin. Ülkenin toz dumanı içinde, aklın gerçek, yer yer eğlenceli ve meraklı ürünlerini okumaya öncelik verin.
Sevgiyle ve dostlukla...
